Во последните неколку месеци цената на златото постојано расте, надминувајќи ги сите очекувања на финансиските пазари. Централните банки купуваат рекордни количини, инвеститорите се повлекуваат од доларот и обврзниците, а луѓето повторно го гледаат златото како најсигурно засолниште во време на глобална неизвесност. Но ваквите појави ретко се само економска вест. Во историјата, секој силен раст на златото претходел на длабоки општествени, политички и системски промени.
Она што денес го гледаме на пазарите не е обична ценовна флуктуација – тоа е симптом на нешто поголемо. Кога државите масовно ја пренасочуваат довербата од хартиени пари кон благороден метал, тоа најчесто значи дека под површината се одвива процес што го менува самото ткиво на економскиот поредок. Златото секогаш реагира пред институциите, пред политиката и пред јавноста – како природен детектор за страв и системски потреси. И токму затоа вреди да го слушаме неговиот сигнал.
Европа во 16 и 17 век – златото како катализатор на новиот свет
Кога шпанските и португалските бродови почнале да пристигнуваат во Европа натоварени со злато и сребро од Новиот свет, континентот никогаш повеќе не бил ист. Оваа „ценовна револуција“ – експлозија на количината на благородни метали во оптек – предизвикала постојан раст на цените, ги разнишала темелите на феудалниот систем и го забрзала раѓањето на капитализмот. Благородните метали не само што ја поттикнале трговијата, туку и ја разоткриле кревкоста на старите економски и политички структури. Златото не било само богатство – било сигнал дека светот влегува во нова епоха.
Русија 1917 – златото како засолниште во револуцијата
Во пресрет на Октомвриската револуција, руската економија се распаѓала под товарот на војната, гладот и политичките превирања. Довербата во рубљата исчезнала, а златото станало единственото нешто што ја задржувало својата вредност. Аристократијата и буржоазијата складирале злато и го испраќале во странство, обидувајќи се да го спасат богатството од револуционерниот хаос. По превратот, новата болшевичка власт ги искористила златните резерви како клучна алатка за преживување и за финансирање на новата држава. Секој грам тогаш бил повеќе од пари – бил прашање на живот и смрт.
Кина во 1930-тите – металот што преживува империја
За време на јапонската инвазија и распадот на кинеската република, валутата изгубила секоја смисла. Инфлацијата била разорувачка, а довербата во државата – непостоечка. Обичните луѓе ги претворале своите заштеди во злато и го криеле во куќи, темели и храмови, знаејќи дека тоа е единствената вредност што окупаторот не може да ја уништи. Дури и кога режимите паѓале и границите се цртале одново, златото останувало константа – непоколеблива мерка на доверба.
1970-тите – крајот на златниот стандард
Кога во 1971 година американскиот претседател Ричард Никсон ја укинува поврзаноста на доларот со златото, светот влегува во нова монетарна реалност. Златото ја зголемува својата вредност, сигнализирајќи дека хартиените пари без физичко покритие се само толку силни колку што е силна довербата во државата што ги издава. Инфлацијата во САД и Западна Европа излегува од контрола, а инвеститорите и државите повторно се враќаат кон златото како засолниште од финансиската нестабилност. Тоа е крајот на една ера – и почеток на друга.
Финансиските кризи на 21 век – стариот одговор на новиот свет
Од Големата рецесија во 2008, преку европската должничка криза, па сè до шокот од пандемијата и банкарските потреси во 2023 година, секој сериозен удар врз глобалната економија е придружен со ист познат рефлекс: цената на златото скокнува. Секој пат кога довербата во банките, државите или финансиските пазари се ниша, инвеститорите повторно се враќаат кон истиот древен метал. Тој не нуди камата ниту дивиденда, но нуди нешто повредно – чувство на сигурност во време кога сè друго станува неизвесно.
Скок на цената на златото – сигнал што не смееме да го игнорираме
И денес го гледаме истиот образец: цената на златото расте не затоа што светот станува побогат, туку затоа што станува понестабилен. Централните банки купуваат рекордни количества, инвеститорите бегаат од ризични пазари, а луѓето повторно ја губат довербата во хартиените пари. Историјата покажува дека секојпат кога златото зборува, тоа не е заради минатото – туку затоа што предупредува за иднината. А неговиот сегашен сигнал е јасен: старите темели се нишаат, а нов свет се приближува побрзо отколку што сакаме да признаеме.
„Текстот е заснован на историски податоци од повеќе економски и историски енциклопедии“
