Кога пламените јазици ја проголтале Библиотеката во Александрија, заедно со нив исчезнала и најголемата збирка на човечко знаење од античкиот свет. Илјадници свитоци од Грција, Египет, Персија и Месопотамија – дела од филозофија, историја, медицина и литература – биле уништени. Но, прашањето кое и денес го мачи историчарите е: кој го запалил пламенот?
Иако најчесто се спомнува Јулиј Цезар, вистината е многу посложена. Историските извори покажуваат дека библиотеката горела повеќе пати, во различни векови и под различни околности.
Библиотеката, создадена во III век пред нашата ера под владеењето на Птоломеј I и неговиот наследник Птоломеј II, била повеќе од збирка книги – тоа била институција на знаење, опкружена со градини, читални и храмови посветени на музите. Таа претставувала срце на грчката култура во Египет и дом на најучените луѓе на тогашниот свет.
Но во 48 година п.н.е., за време на граѓанската војна меѓу Цезар и Птоломеј XIII, огнот кој Римјаните го запалиле за да го спречат египетскиот бродски напад се проширил и на пристаништето – а потоа и на библиотеката. Некои историчари, како Плутарх, тврдат дека тогаш целата библиотека изгорела; други, пак, сметаат дека биле уништени само дел од свитоците и дека дел од збирката преживеал.
Подоцна, библиотеката повторно претрпела загуби. Кога Рим ја завладал Александрија, интересот за грчката наука и уметност опаднал, а институцијата полека пропаднала. Дел од свитоците биле префрлени во сестринската институција – Серапеумот – кој и самиот бил запален во 391 година од страна на христијански екстремисти, по наредба на императорот Теодосиј I, како дел од уништувањето на паганските храмови.
Последната и најконтроверзна приказна доаѓа од VII век. Според легендата, кога муслиманските сили предводени од Амр ибн ал-Ас ја освоиле Александрија во 642 година, калифот Омар наводно наредил уништување на преостанатите книги, користејќи ги за гориво во јавните бањи. Но современите историчари сметаат дека оваа приказна е мит создаден во средниот век – дел од анти-исламската пропаганда на христијанските писатели од тоа време. Всушност, исламската цивилизација од тој период била позната по својата интелектуална толеранција и восхит кон грчката мисла, а токму благодарение на арапските преводи денес се сочувани многу антички дела.
Дали Цезар, христијаните или арапските освојувачи го запалиле последниот оган – веројатно никогаш нема да дознаеме. Историчарот Роџер Бејгнел од Американското филозофско друштво вели: „Ова е вистинско историско убиство со повеќе осомничени, а страстите околу него сè уште не стивнуваат.“
Она што е сигурно е дека Библиотеката во Александрија останува симбол на најголемата загуба на човечкото знаење – и потсетник колку е кревка културната меморија на светот.
Извор: National Geographic
