Веќе неколку дена горат депониите во Дрисла и Вардариште. Од најголемиот регионален центар за отпад во Македонија и старата депонија се ослободува густ чад и загадувачи кои ја обвиваат Скопската котлина, каде топографијата и честите температурни инверсии го задржуваат воздухот на ниска височина. Последицата е јасна: жителите дишат коктел од фини честички, токсични гасови и канцерогени соединенија.
Кога гори мешан отпад – органски материјал, пластика, гума, електроника, па и медицински отпад – во воздухот се ослободува комбинација од најштетните загадувачи. Најопасни се фини честички PM2.5 и PM10, јаглерод моноксид, диоксини и фурани, како и тешки метали од батерии и електронски уреди.
Истражувања покажуваат дека отвореното согорување на комунален отпад глобално придонесува за 8–9% од емисиите на PM10 и PM2.5. Во Полска, каде што во 2017 година се забележани околу 79 пожари на депонии, кои дополнително донеле над 2% од вкупните национални емисии. Во Скопје, каде што и без пожари зимските концентрации се до 12 пати над препораките на СЗО, ваков настан претставува еколошка катастрофа.
Во 2023 година, студија во Шведска покажа дека при горење на депонии се зголемуваат не само ПМ честичките, туку и концентрациите на црн јаглерод и тешки метали. Во Велика Британија, долготрајниот пожар на депонијата Arnolds Field, познат како „Rainham Volcano“, гореше со години и остави трајни последици врз заедницата.
Краткорочната изложеност на ваков чад предизвикува иритација на очите и грлото, тешкотии при дишењето, кашлица и влошување на астмата. Долгорочно, научници што ја анализираа изложеноста на ПМ2.5 од пожари во Европа проценуваат дека смртноста е драматично потценета: годишно умираат 535 луѓе повеќе од претходно претпоставуваното – 14 пати повеќе од старите модели.
Последици по здравјето: краткорочни и долгорочни ризици
Чадот што произлегува од горење на депонии е комплексен и опасен, токму поради разновидноста на отпадот. Во него се наоѓаат честички од пластика, гума, медицински материјали, метални соединенија и органски материи. При нивно согорување на ниска температура – каква што е карактеристична за депонии како Дрисла – процесот е непотполен и резултира со емисии на токсични соединенија кои се далеку поштетни од оние што се создаваат во контролирани индустриски процеси.
Краткорочното изложување на чад од депонија може да доведе до сериозни акутни симптоми. Најчесто се јавуваат иритација на очите, грлото и белите дробови, кашлица и чувство на стегање во градите. Кај луѓето со постоечка астма или хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ), симптомите се влошуваат драматично, а во некои случаи е можно и појава на акутни напади што бараат итна медицинска интервенција. Децата и постарите лица се особено ранливи, бидејќи нивните респираторни системи се или недоволно развиени или веќе ослабени.
Среднорочното изложување значи долготрајна иритација, појава на хроничен бронхитис, влошување на алергии и намалување на функцијата на белите дробови. Кај луѓето кои живеат во непосредна близина на депонијата, ваквото загадување може да предизвика постојан замор, главоболки и зголемена чувствителност на инфекции.
Долгорочните последици се најзагрижувачки. Диоксините и фураните, кои се создаваат при горење на пластика и синтетички материјали, се акумулираат во организмот и се поврзани со појава на различни видови рак, нарушувања на имунолошкиот систем и оштетувања на ендокриниот систем. Истовремено, тешките метали како олово и кадмиум, ослободени при согорување батерии и електронски уреди, можат да доведат до оштетувања на нервниот систем, проблеми со бубрезите и развојни нарушувања кај децата.
Не помалку важни се и кардиоваскуларните последици. Студиите покажуваат дека изложеноста на фини честички PM2.5 е директно поврзана со зголемување на крвниот притисок, аритмии и поголем ризик од срцеви и мозочни удари. За град како Скопје, каде веќе постои висока стапка на кардиоваскуларни заболувања, ваквите пожари претставуваат дополнителен товар за јавното здравство.
Со оглед на тоа дека пожарите на депонии често траат со денови, па дури и недели, изложеноста на населението не е моментален инцидент, туку континуиран ризик кој се таложи во организмот. Здравствените последици од вакви настани не се ограничуваат на непосредната околина на депонијата, туку поради атмосферските услови чадот се шири и врз пошироката урбана средина.
