Секоја есен, кога деновите стануваат покуси и утрата потемни, Македонија – заедно со поголемиот дел од Европа – ги поместува часовниците за еден час наназад и преминува на зимско сметање на времето. Во последната недела од март, истиот тој процес се повторува во обратна насока: стрелките одат нанапред и настапува летното време.
Оваа рутина, која денес делува како нешто природно, всушност е реликт од индустриската ера. Воведена е за првпат во Германија во 1916 година за да се искористи подобро дневната светлина и да се намали потрошувачката на електрична енергија во време на војна. Примерот брзо го следеле и други земји, меѓу кои и Македонија, која денес ја усогласува промената со европскиот календар.
Аргументите „за“: традиција, економија и секојдневие
Поддржувачите на сезонското менување на времето истакнуваат неколку аргументи кои, барем на хартија, сè уште звучат логично. Првиот е енергетската ефикасност – повеќе дневна светлина во текот на работниот ден значи помала употреба на вештачко осветлување и потенцијално пониски сметки за струја.
Вториот аргумент е секојдневниот ритам: летното време овозможува подолги попладниња со светлина, што е особено важно за туризмот, рекреацијата и урбаните навики. За многумина, часовникот што „оди напред“ симболизира повеќе време надвор, повеќе активности и подобар баланс меѓу работа и слободно време.
Аргументите „против“: здравје, продуктивност и технологија
Но критичарите се погласни од кога било. Првиот и најсериозен аргумент против сезонската промена на времето доаѓа од медицината. Истражувањата покажуваат дека наглата промена на биоритамот – дури и за само еден час – може да предизвика проблеми со спиењето, да влијае на концентрацијата, па дури и да го зголеми ризикот од срцеви заболувања во првите денови по промената.
Дополнително, во модерното општество аргументот за енергетска заштеда веќе не стои. Денешните навики на потрошувачка се многу поразлични од оние во 1916 година, а користењето на осветлување е минимален дел од вкупната енергетска слика. Со дигитализацијата, глобалната трговија и „онлајн“ економијата, усогласувањето на времето станува и технички и логистички предизвик.
Европа сè уште нема одлука – Македонија чека
Во 2018 година, Европската комисија предложи да се укине сезонското менување на времето и секоја земја да одлучи дали трајно ќе остане на летно или на зимско време. Иако идејата беше поздравена, земјите-членки не успеаја да постигнат консензус: северните држави се залагаат за зимско време, а јужните за летно.
Како резултат на тоа, процесот е замрзнат веќе шест години. Македонија, како земја кандидат, ќе го следи исходот на оваа дебата и ќе ја усогласи својата политика со европската. До тогаш, стрелките ќе продолжат да се движат двапати годишно – навика која опстојува повеќе од еден век.
Иднината: компромис меѓу навика и потреба
Дебатата за сезонското менување на времето не е само техничко прашање – таа е и културна, здравствена и економска дилема. Она што некогаш било неопходност за индустрискиот век, денес се доведува во прашање во дигиталното доба. Прашањето повеќе не е дали можеме да живееме без оваа промена, туку дали има смисла да продолжиме со неа.
А додека Европа се обидува да донесе заедничка одлука, едно е јасно: часовникот можеби ќе продолжи да се врти, но времето кога тоа имаше вистинска функција – полека изминува.
