Саботажата на гасоводите „Северен тек 1 и 2“, која во септември 2022 година го потресе Балтичкото Море, и денес предизвикува силни политички потреси низ Европа. Привидно тивки експлозии што пробија низ морската површина го уништија стратешкиот гасен коридор од Русија кон ЕУ – само неколку месеци по почетокот на руската инвазија врз Украина. Иако поминаа три години, мистеријата околу тоа кој стои зад нападот останува еден од најконтроверзните безбедносни случаи во Европа.
Германија инсистира да ја доведе истрагата до крај и издаде меѓународни налози за апсење на двајца украински државјани – Володимир Журавлов и Сергиј Кузњецов – кои германските обвинители ги наведуваат како обучени нуркачи и оперативци за поставување на експлозив. Но токму тука започнува новата криза: Полска одби да го екстрадира Журавлов, наведувајќи дека, доколку саботажата ја извршила Украина, станува збор за „одговор на руската агресија“, а не за кривично дело за кое таа би била одговорна пред друга држава.
Околу случајот се испреплетаа длабоки политички ставови. Полскиот премиер Доналд Туск јавно порача дека вистинскиот проблем не е експлозијата, туку самата изградба на „Северен тек“, проект поради кој Варшава со години предупредуваше дека ја прави Европа ранлива на руско влијание. Многу постсоветски држави ја гледаат оваа криза како потврда на она на што предупредуваат уште од 2000-тите: дека економското зближување со Москва носи висока политичка цена.
Не сите се согласуваат. Од Будимпешта до Берлин, оценките за полскиот став се движат од умерена критика до остри осуди. Унгарскиот министер за надворешни работи изјави дека „Европа не смее да биде место каде премиери бранат осомничени за тероризам“, што дополнително ја вжешти дебатата.
Германија, од своја страна, останува решена да ја заврши истрагата, делумно и поради внатрешните политички притисоци: растот на евроскептичната AfD, која често ја доведува во прашање довербата во институциите, создаде потреба за демонстрирање на транспарентност и владеење на правото.
Историски гледано, Германија беше најголемиот корисник на рускиот гас – околу 30% од нејзините годишни потреби доаѓаа преку „Северен тек“, а поранешниот канцелар Герхар Шредер дури влезе во управните структури на руските енергетски гиганти. За критичарите, токму оваа блискост ја замагли способноста на ЕУ да реагира на руските агресии во 2008 и 2014 година.
Но денес ситуацијата е сосема поинаква. Нападот врз гасоводите го забрза енергетското отуѓување на Европа од Москва. Увозот на руски гас преку гасоводи падна од над 40% во 2021 година на околу 11% во 2024. Или како што го формулира естонскиот министер Маргус Цахкна: „Вистинското место на Северен тек 2 е таму каде што лежи – на дното на морето, во парчиња.“
Додека истрагите се приближуваат кон својата завршница, една работа станува очигледна: саботажата не само што ги разоткри старите поделби, туку создаде и нови линии на раздор во Европа која и понатаму се обидува да остане обединета во односот кон Русија.
