Во изминатите неколку години, државите од Сахел – како Мали, Буркина Фасо, Нигер и Чад беа погодени од серија воени удари. Демократски избрани влади беа соборени под изговор за нивната немоќ да се справат со растечката џихадистичка закана. На власт дојдоа воени хунти, кои во името на „национален суверенитет“ ги прекинаа односите со Франција и делумно со Западот, и се свртеа кон нови партнери – пред сè Русија.
Истовремено, безбедносната состојба доживува драматично влошување. Две главни џихадистички формации, Исламската држава во Голема Сахара (ISGS) и Ал-Каеда преку својот огранок Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM), контролираат сè поголеми територии во северен и централeн Мали, источна Буркина Фасо и западен Нигер. Населението, особено во руралните зони, е оставено без заштита, често препуштено на самоволието на милитантите кои воспоставуваат свои закони, собираат даноци и извршуваат екзекуции.
Бројот на цивилни жртви е шокантен. Според податоци од меѓународни набљудувачи, над 20.000 луѓе се убиени во насилства поврзани со тероризмот во Сахел во последните три години, а над 4,3 милиони се раселени. УН и хуманитарните организации постојано предупредуваат дека доставата на помош е речиси невозможна во многу региони каде вооружени групи или хунтите поставуваат сопствени услови.
Паралелно, се одвива и тивка геополитичка реконфигурација. Франција, по децении присуство во регионот, ги повлече своите трупи од Мали, Буркина Фасо и Нигер, по масовни протести и отворено непријателство од новите воени режими. ОН ја заврши својата мировна мисија во Мали во 2023 година. Во вакуумот што настана, се вклучи Русија, која преку паравоените сили на Вагнер – сега под ново име и дел од официјалната структура на руското Министерство за одбрана – обезбедува „безбедносна помош“ на хунтите во замена за пристап до рудници, ураниум, злато и политичко влијание.
Кина, за разлика од Русија, избегнува воено вклучување, но стратешки ја јакне својата економска присутност. Пекинг инвестира во инфраструктура, телекомуникации и искористување на природните ресурси, особено во Нигер и Чад, каде што има интереси во ураниумската и нафтената индустрија.
Западните сили сè уште немаат јасен одговор. САД одржуваат воени бази во Нигер, но нивната долгорочна стратегија останува нејасна, особено по влошувањето на односите со новата власт во Ниамеј. ЕУ фокусот го префрла кон хуманитарна и развојна помош, но со ограничено влијание врз новите режими.
Воени хунти, како Асими Гоита во Мали, Ибрахим Траоре во Буркина Фасо и Абдурахман Тчијани во Нигер, стануваат сè поавторитарни, без јасен план за враќање на цивилна власт. Војската не само што управува со државата, туку ја контролира и економијата, медиумите и правосудството. Режимите се легитимираат преку популистичка реторика и антиколонијализам, а секој обид за политичка опозиција е жестоко задушен.
Економски, регионот тоне во сиромаштија. Суши, нестабилност, инфлација и санкции го осиромашуваат населението. Младите немаат иднина, па или бегаат кон Европа, или стануваат лесна мета за регрутација во вооружени групи.
Иднината на Сахел е крајно неизвесна. Регионалните институции се распаѓаат – Г5 Сахел алијансата е нефункционална, а ЕКОВАС ја губи релевантноста. Новосоздадената Алијанса на државите од Сахел (AES) се обидува да преземе регионална контрола, но засега останува инструмент на воените елити. Заканата од ширење на кризата кон Гана, Того и Бенин веќе се чувствува – таму се бележат првите терористички инциденти.
Сахел денес е повеќе од локална криза. Тоа е предупредување за светот – што се случува кога климатската несигурност, слабите институции, меѓународните интереси и милитантниот екстремизам се сретнат во едно. Без сериозен, координиран и долгорочен пристап, овој регион ќе продолжи да произведува нестабилност, миграција, терор и страдање – не само за Африка, туку и за целиот свет.
