одовата еднаквост одамна не е само прашање на правичност – таа е мерка за тоа колку едно општество е навистина демократско. Во последната деценија, додека некои европски земји прават храбри чекори напред, Македонија и балканскиот регион сè уште тапкаат во место, заглавени меѓу добри намери и стари навики. Анализата на „Хера“ за периодот 2014–2024 година покажува дека жените сè уште се недоволно присутни во извршната власт, јавната администрација и локалното управување – иако на хартија, родовата рамнотежа изгледа подобро отколку што е во реалноста.
Иако локалното владеење е најблиско до граѓаните и има директно влијание врз нивниот секојдневен живот, жените во Северна Македонија сè уште се речиси невидливи во неговите управувачки структури. Податоците од последната деценија покажуваат алармантно ниска застапеност на жени на функциите градоначалнички и директорки на јавни установи, што ја потврдува длабоката родова нееднаквост на локално ниво.
Во периодот од 2014 до 2024 година, бројот на жени избрани за градоначалнички останува поразително низок. Во мандатот 2014–2016 година, само четири жени раководеле со општини – 5% од вкупно 80. Во следниот изборен циклус (2017–2020), бројката се зголемила на шест, или 8%. Но, во најновиот изборен циклус, избрани се само две градоначалнички – во Град Скопје и Старо Нагоричане – што претставува пад на застапеноста на 3%.
Овој тренд не само што не покажува напредок, туку укажува на регресија. Наместо да се движиме кон родова рамнотежа, локалната власт останува затворена за жените, особено кога станува збор за извршни функции.
Овие бројки не се случајни. Тие се резултат на длабоко вкоренети социо-културни бариери: патријархален менталитет, ограничен пристап до ресурси, недоволна поддршка од политичките партии и отсуство на женски модели во локалното лидерство. Жените често се охрабрувани да се кандидираат за советнички позиции, но не и за градоначалнички – функција што се перципира како „машка“ по природа.
Дополнително, иако бројот на жени кандидати за градоначалници е во пораст, нивната реална шанса за избор останува ниска. Тоа укажува на потребата од системски промени, а не само од зголемена видливост.
Културата без жени на чело
Слична е состојбата и во јавните установи од областа на културата. Во периодот 2014–2024 година, од вкупно 128 институции (театри, библиотеки, културни домови), бројот на директорки се движел од 5 до 9 годишно – или од 3,9% до 7%. Иако во културниот сектор жените се речиси еднакво застапени како и мажите, тие ретко стигнуваат до раководни позиции.
Особено загрижува фактот што по минималното зголемување на бројот на директорки во 2019–2020 година, повторно се бележи пад. Тоа укажува дека напредокот не е стабилен, туку подложен на политички и институционални флуктуации.
Еднаквоста не е бројка, туку култура
Жените не се само дел од електоратот – тие се двигатели на идеи, носители на визија и креатори на промени. Локалната власт не смее да ги гледа како исклучок, туку како суштински дел од процесите на одлучување. Без нивно активно учество, демократијата на локално ниво останува недовршена, а заедниците – осиромашени од перспективата што тие ја носат.
Родовата еднаквост не се мери само во проценти и табели. Таа се гради преку промена на вредносните системи, преку институционална волја и преку конкретни политики што отвораат простор за женско лидерство. Македонија го има потенцијалот – но потребна е јасна, храбра и долгорочна посветеност за тој потенцијал да стане реалност.
Искуствата од земји како Албанија, Финска и Шведска јасно покажуваат: кога жените се на чело, општествата не само што стануваат поправедни – туку и посилни, поотпорни и поиновативни. што покажуваат искуствата од Албанија, Финска и Шведска – кога жените водат, општествата добиваат.
