Во Европа се случува историски пресврт: брз раст на десничарски и неофашистички партии, поттикнат од политичка криза, економска несигурност и дигитални дезинформации, но, токму генерациите млади кои се таргетирани и кои во некои земји се дел од проблемот, истовремено почнуваат да се издигаат како потенцијално решение.
Во Франција, Националниот собир (RN) под раководство на 29-годишниот Jordan Bardella доби околу 32 % од гласовите на младите (18–25 годишни) во претседателските и европските избори во 2024–2025, двојно повеќе од поддршката во 2022 година. Ова поместување е резултат на стратегија која ја таргетира младата публика преку социјалните медиуми, но и преку концепт на “национален приоритет” – мислење дека младите Французи заслужуваат приоритет во домувањето и услугите. Слична динамика се гледа во Германија, каде Alternative for Germany (AfD) освои 20,8 % од гласовите во федералните избори во февруари 2025, особено стабилно во источните земји каде над 30 % млади гласачи го поддржаа партијата. Во Белгија, Германија и Полска поддршката достигна двоцифрени проценти од младите гласачи.
Растот на неофашизмот во Европа
Главните причини за пораст на неофашизмот во Европа лежат во неколку клучни предизвици: младите гласачи го доживуваат демократскиот систем како неефикасен, демократскиот процес како бесмислен, а економската несигурност, невработеноста и „невозможноста за сигурна иднина“ ги тера многумина да веруваат дека ќе имаат полош живот од родителите, Истражувањата покажуваат дека 31 % од младите под 35 години во Франција сметаат дека постојат подобри системи на управување од демократијата, а само половина сметаат дека гласањето е ефикасен начин за изразување незадоволство.
Влијанието на социјалните мрежи
Договорот со социјалните медиуми е клучен. TikTok, Instagram и X (поранешен Twitter) се трансформираа во главна арена на политичко влијание. AfD според прегледите стана “TikTok партија” – музички и мем-видео содржини со провокативни пораки пренесени лесно за разбирање го направија AfD профил најгледан помеѓу младите Германци. Во Белгија, Полска и Португалија, младите гласачи ги поддржуваат радикалните десничарски партии како Vlaams Belang, Confederation, Chega, Sozhen, бидејќи се чувствуваат збунети од старите партии и недостатокот на динамични политики. Алгоритмите, според извештаи, препорачуваат содржини поврзани со радикалното десничарство во повеќе од 60–70 % од случаите на корисници кои бараат политички содржини, особено во Германија.
Дополнително, екстремистичките мрежи и групи како германската „Letzte Verteidigungswelle“, со членови помлади од 21 година, ги регрутираат млади лица преку радикална идеологија која директно води кон тероризам и насилство. Сличен феномен е во Шведска, каде групи како Aktivklubb Sverige и Gym XIV насочуваат момчиња од 10-годишна возраст, градат доверба преку дигитални платформи, промовирајќи расизам и насилство.
Младите како дел од отпорот
Сепак, кога се зборува за млади, не се само дел од проблемот туку тие стануваат клучна сила во отпорот. Во Германија, зголемените протести во 2024–2025, делумно инспирирани од извештаи за „remigration“ и масовни протести против AfD, доведоа до зголемена медиумска и политичка реакција, и апел за забрана на партијата од страна на органи за заштита на уставот. Во повеќе европски земји, младински организации и невладини групи работат на развој на медиумска писменост, политичка едукација и институционално застапување за младинците – со цел враќање на довербата во демократијата и мониторинг на политичките процеси.
Критичката мисла, дигиталната писменост, посветена едукација и учество во младински парламенти и локални иницијативи се клучни инструменти за спречување на нормализација на радикалната реторика. Истражувачите констатираат дека каде што млади се вклучени во социјални и политички процеси, растот на екстремната десница може барем да се забави. Во Полска, Романија, Португалија и Франција, младинските организации се борат за зголемен изборен одѕив, подобра застапеност и отворен дијалог со институции кои досега се менаџираа без нивно учество.
Токму во пресрет на избори во Франција, Италија и Полска во 2025, делувањето на младите може да биде пресвртница. Ако екстремната десница продолжи со растот, таа може да го измени политичкиот пејзаж на ЕУ и да ја попречи европската интеграција и слободи. Но, ако младите организирано и критички се ангажираат, тие имаат шанса да ја обноват довербата во демократијата и да ги зачуваат вредностите што идеолошки со векови ја дефинираат Европа.
Младинскиот отпор во Македонија
Младиот активизам на ова поле во Македонија останува ограничен — се забележува потребата од постигнување на значително повисоко ниво на општествена активност, особено преку интегрирање на демократско-граѓанско образование во училиштата и создавање системски механизми за вклучување на младите. Тоа значи дека и покрај постоечките заложби, потребни се многу поголеми напори за мобилизирање и едукација на младите против растот на екстремизмот.
Потребен е значително поголем фокус на организирани антифашистички активности: тематски акции, дебати, комеморации, интеркултурен дијалог и едукација, особено на локално ниво, кои да обединуваат млади од различни етнички, религиозни и социјални средини заедно во солидарност против екстремизмот. Клучно е младите да бидат организирани, видливи, гласни и зајакнати преку системско образование и активности, доколку сакаме трајно да ја зачуваме и развиеме отпорот против неофашистички тенденции и опасноста од нивниот раст во Македонија.
