Преглед на дигитални права: Приватноста и слободата на изразување под закана во Југоисточна Европа

Од истекување на лични податоци и криминални хакерски напади до кампањи за дискредитација, мониторингот на дигиталните права на БИРН за јули регистрираше широк спектар прекршувања на приватноста и напади врз слободата на говор во десет земји од Југоисточна Европа.
Cropped image of business ladies reading e-mails on laptop screen

Во Србија, државната ИТ компанија „Информатика А.Д.“ доживеа масовно пробивање на системите, при што беа украдени 2,6 терабајти чувствителни податоци. Иако компанијата тврдеше дека нема врска со израелската фирма Cellebrite, истекувањето потврди дека српската Безбедносно-информативна агенција уште од 2015 година користи нивни софтвер за дигитална форензика и извлекување податоци од уреди. Нападот бил дело на криминална група која се обидела да изнуди откуп, а случајот е предаден на Обвинителството за организиран криминал.

Во Романија, поранешниот крајнодесничарски претседателски кандидат Калин Георгеску беше казнет со 10.000 евра за неовластено користење колачиња и неправилно собирање лични податоци преку својата кампањска страница. Партијата АУР, исто така, доби казна од 25.000 евра поради небезбедно собирање податоци преку мобилна апликација, што овозможило неовластен пристап до лични броеви и потписи. Одделно, прехранбената компанија Agricola International беше санкционирана откако хакерски напад откри информации за нејзините вработени.

Во Хрватска, компанија за спортско обложување беше казнета со 175.000 евра поради пропусти во техничка заштита на лични податоци, а Хрватското биро за осигурување со 101.000 евра, поради протекување информации за над еден милион граѓани.

Во Турција, компанијата MANULAS, сопственост на градот Маниса, беше цел на рансомвер напад при што беа компромитирани податоци на над 1,2 милиони граѓани, вклучувајќи здравствени досиеја и лични фотографии. Дополнително, протекоа податоци на 143.000 клиенти на Louis Vuitton.

Во Унгарија, апликацијата на трговскиот центар Etele Plaza откри лични податоци на повеќе од 166.000 корисници.

Во Албанија, медиуми открија идентитет на жртви на сексуално насилство, додека на платформата e-Albania една жена незаконски искористи податоци на друг граѓанин за да подигне заем. Во Црна Гора, на социјалните мрежи беа споделени детали за трагедија во семејство, што претставува сериозно нарушување на приватноста.

Во Северна Македонија, политичарот Петар Богојески беше обвинет дека со изјава на социјалните мрежи шири омраза кон членови на партијата Левица, што предизвика реакции и најави за судска постапка.

Во Албанија, независни медиуми како Faktoje.al и БИРН Албанија беа нападнати преку клеветнички текстови и кампањи кои ги обвинија за „цензура“ и работа против националните интереси. Сатирична страница критична кон власта беше ограничена на Фејсбук по масовни пријави, а друг медиум беше жртва на малвер напад.

Во Косово, БИРН и неговата директорка Јета Џара беа цел на дезинформациска кампања, а во Србија уредничката Љиљана Стојановиќ од ЈУГпрес доби закани поврзани со безбедносните служби. Телевизијата N1 беше засипана со закани за насилство и убиства.

Во Турција, сатиричното списание „Леман“ стана цел на онлајн напади, апсења и забрана поради карикатура, а новинарот Тимур Сојкан беше уапсен за објави на социјалните мрежи критички кон апсења на опозициски градоначалници.

Мониторингот регистрираше случаи на отпуштања од работа, полициски повици и закани кон академици, судии и активисти поради објави на интернет. Во Србија, професорката Билјана Стојковиќ беше повикана во полиција заради пост што повикувал на протести, додека судијката Ксенија Мариќ доби смртни закани поради пресуда во корист на студенти. ЛГБТИ+ организации добиваат илјадници закани, а слични анти-Прајд наративи се шират и во Унгарија, со учество на владини функционери и дезинформации со вештачка интелигенција.

Анкара го блокираше Grok, АИ-чатбот на платформата X (поранешен Твитер), поради наводни навреди кон претседателот Ердоган и религиозни вредности. Забранет беше и сервисот Archive.today, широко користен за зачувување на содржини кои често се мета на цензура.

Наодите на БИРН покажуваат дека во регионот сè почесто не се применуваат директни забрани за говор или протест, туку сложени стратегии на институционален, медиумски и онлајн притисок – создавајќи средина каде што јавната и политичката активност носат сè поголем личен ризик.

Извор:balkaninsight

е-Трн да боцка во твојот инбокс

Последни колумни