Кога група одбранбени експерти минатиот месец се собраа во Вајтхол, седиштето на британската влада, за да разговараат за подготвеноста на Обединетото Кралство и неговите сојузници за војна за која веруваат дека би можела да избие во следните неколку години, нивниот заклучок беше мрачен: не се подготвени.
Не станува збор за воени хушкачки гласови, туку за информирани луѓе сегашни и поранешни припадници на вооружените сили, владини и НАТО-функционери, како и експерти од одбранбената индустрија. Нивното размислување се темели на разузнавачки проценки дека Русија се подготвува за можен директен судир со Европа, пишува CNN.
Промена на начинот на размислување
Единствениот начин да се спречи вакво сценарио, велат тие, е да се осигури дека – ако дојде до војна – Европа ќе победи. Иако се клучни поголеми инвестиции во хронично недофинансираната европска одбрана, безбедносните експерти сè почесто предупредуваат дека е потребна и голема промена во начинот на размислување, на сите нивоа.
Време е, велат тие, европските влади да ги вклучат своите граѓани и јасно да им стават до знаење дека периодот во кој Европа можеше да ја игнорира заканата од војна е завршен.
„Мислам дека постојат знаци дека општествата се подготвени да го водат овој разговор, но исто така гледаме влади кои сè уште не се доволно сигурни за да го водат тој разговор со својата јавност“, изјави Сем Грин, професор по руска политика на Кингс колеџот во Лондон.
Хибридната војна веќе е во тек
Меѓу експертите расте консензусот дека Русија веќе води хибридна војна против Западот, спроведувајќи саботажи и внесувајќи хаос и дезинформации во внатрешните политички дебати. Тие укажуваат на бројни докази, вклучувајќи:
- повторени нарушувања на воздушниот простор на НАТО од руски авиони и дронови,
- попречување на GPS-сигналите во Балтикот,
- кампањи на дезинформации,
- саботажни напади врз критична инфраструктура во повеќе земји, поврзани со руските тајни служби.
Русија доследно негира каква било вмешаност.
Грин вели дека овие напади веќе ги промениле ставовите на многу Европејци, дури и ако некои политичари се воздржуваат директно да ги наречат хибридна војна.
„Мислам дека луѓето се исплашени, особено како што ова станува повидливо“, рече тој. „Гледаме дронови во близина на аеродроми и мислам дека сè повеќе се јавува чувството дека е само прашање на време кога еден од тие дронови ќе собори патнички авион.“
Балтичките стравови и можните временски рамки
Иако Москва сè уште нема извршено директен напад врз членка на НАТО – делумно затоа што, според експертите, Русија знае дека со сегашните капацитети не би можела да ја порази Алијансата – сè повеќе има знаци дека тоа би можело да се промени.
Генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, претходно годинава предупреди дека Русија би можела да биде подготвена да употреби воена сила против НАТО во рок од пет години. Германскиот министер за надворешни работи Јохан Вадефул го повтори тоа предупредување, наведувајќи дека германските разузнавачки служби веруваат дека Москва „најдоцна до 2029 година барем ја држи отворена опцијата за војна против НАТО“.
Рускиот претседател Владимир Путин изјави на почетокот на декември дека, иако Русија не планира војна со Европа, „ако Европа одеднаш посака да војува со нас и ја започне таа војна, ние сме подготвени веднаш“.
Консензусот меѓу балтичките земји е дека напад врз нив би можел да се случи веќе за три години, а истражувачите од Harvard Kennedy School утврдиле дека во предвидувањата на функционерите најчесто се споменуваат 2027 и 2028 година.
Планови на хартија, ресурси на чекање
Препознавањето на оваа закана го поттикна НАТО да развие детални планови за одбрана од можна руска агресија врз Балтикот. Сепак, експертите предупредуваат дека тие планови не се засновани на реалноста.
„Постои план, со бројки. Но владите не ги преземаат потребните чекори за негова реализација. Сè уште планираме врз основа на нешта што не постојат“, рече Џек Вотлинг, висок истражувач во институтот RUSI, предупредувајќи на ризикот од потпирање на „листа на желби“ наместо на реални ресурси.
Слично предупредување доаѓа и од Обединетото Кралство. Експерти, меѓу кои и поранешниот генерален секретар на НАТО, Џорџ Робертсон, повикаа на итни чекори. Генералот Ричард Баронс, еден од авторите на стратешката ревизија на британската одбрана, рече дека мора да се зајакнат инфраструктурата, вооружените сили, резервите и цивилната одбрана.
„Искрено, не ни требаат многу повеќе анализи за да ни кажат што треба да направиме. Проблемот е што тоа навистина треба да го направиме“, рече тој, додавајќи дека „цивилното општество и нашите политичари“ имаат други приоритети.
Според неговата проценка, на Обединетото Кралство со сегашното темпо би му биле потребни околу 10 години за да се подготви за војна. „А нашите анализи и нашите сојузници ни велат – можеби имате три до пет години… значи, ова е прашање на волја, општествена исто колку и политичка, а потоа и на компетентност.“
Крајот на „дивидендата на мирот“
Многу европски престолнини со децении речиси и не размислуваа за одбраната. Без големи воени судири на континентот од 1945 година, Европа уживаше во најдолгиот период на мир во векови, што донесе значителна „дивиденда на мирот“.
Владите можеа да трошат пари на социјална заштита наместо на војска, потпирајќи се на Соединетите Американски Држави да помогнат ако затреба. Потоа следуваа две силни будења: американскиот претседател Доналд Трамп, кој јасно порача дека сојузниците повеќе не можат толку да се потпираат на САД, и руската инвазија врз Украина.
Овој пресврт ги поттикна повеќето европски членки на НАТО да ги зголемат трошоците за одбрана. Според податоците на НАТО, 31 од 32 членки оваа година ќе ја исполнат целта од 2% од БДП за одбрана – огромен пораст во споредба со само шест членки во 2021 година.
Членките дури се согласија целта да се зголеми на 5% од БДП до 2035 година, иако многу аналитичари се скептични дека тоа ќе се оствари, со оглед на финансиските притисоци со кои се соочуваат европските земји.
Тежок разговор со граѓаните
Да им се објасни на гласачите дека можеби ќе биде потребна прераспределба на ресурсите и дека повеќе луѓе ќе мора да се приклучат на резервните или редовните сили не е нешто што повеќето политичари сакаат да го направат.
Истражувањата на Евробарометар покажуваат дека големо мнозинство Европејци – 78% – се загрижени за безбедноста на ЕУ, но одбраната не е кај сите на врвот на приоритетите за трошење.
Колку е чувствителен овој разговор, покажа примерот на началникот на француските вооружени сили, генералот Фабиен Мандон, кој предизвика негодување минатиот месец кога ја предупреди јавноста дека земјата мора да се подготви за можни идни загуби во случај на руска агресија, велејќи дека Франција мора „да ја прифати загубата на своите деца“ за да „го заштити она што сме“.
Европа во две брзини: од Балтикот до Лондон
Робин Потер, соработник во британскиот институт Chatham House, вели дека подготвеноста на луѓето низ Европа да ја сфатат заканата и да учествуваат во нејзиното спречување значително варира.
„Ако сте на исток, ако можеби граничите со Русија, ако сте во Полска или на Балтикот, заканата за луѓето таму е многу реална и тие преземаат многу повеќе чекори како јавни засолништа затоа што сметаат дека ризикот од воздушен напад е поголем“, рече тој.
Шведска и Финска ги ажурираа упатствата за граѓаните за преживување во војна, додека земји како Литванија, Латвија и Шведска повторно воведоа задолжителен воен рок. Други, меѓу кои Германија и Полска, воведоа програми за доброволна воена обука.
Потер истакнува дека граѓаните кои имаат поголема доверба во институциите поверојатно ќе прифатат жртви за општото добро. Како пример ги наведува нордиските земји, каде концептот на граѓанска должност и „тотална одбрана“ – во која секој граѓанин и секоја компанија стануваат дел од воениот напор – е длабоко вкоренет.
„Ако луѓето чувствуваат дека државата работи за нив, поверојатно е дека ќе сакаат нешто да ѝ вратат“, рече тој, поставувајќи го прашањето дали таков модел може да се примени во општества со ниска доверба во јавните институции, како што е Обединетото Кралство.
