Иако глобалните инвестиции во обновлива енергија растат, експертите предупредуваат дека емисиите и понатаму се зголемуваат и дека светот не се движи доволно брзо кон декарбонизација.
Во исто време, останува тешко да се изгради фер и спроведлив план за транзиција кој ќе ги земе предвид различните економски и социјални околности – особено во земјите зависни од фосилни горива.
На COP28 во Дубаи, речиси 200 земји се согласија да започнат транзиција „на праведен, уреден и правичен начин“, со цел постигнување нула емисии до 2050 година. Но не добија обврска да преземат конкретни чекори.
COP29 во Азербејџан заврши со застој: земјите не можеа да се договорат како практично да се спроведе оваа транзиција, што предизвика остри реакции кај еколошките организации, кои предупредија на „повлекување назад“ од претходните договори.
Ова ја прави COP30 особено критична. Перспективите за финален договор во Белем се намалуваат како што преговорите влегуваат во финиш.
Може ли COP30 да постигне компромис?
Бразилскиот претседател Луис Инасио Лула да Силва вчера ја стави темата за укинување на фосилните горива повторно во центарот на преговорите.
„Треба да покажеме дека ова го сакаме без да наметнуваме обврски и рокови – секоја земја треба да може да одлучи според своите можности,“ рече тој, додавајќи дека светот мора да почне да размислува „како да живее без фосилни горива“.
Иако ова прашање не беше официјално на агендата, политичката поддршка расте. На 18 ноември, министри од над 20 земји – предводени од Данска – побараа конечниот документ од COP30 да содржи јасна заложба за изработка на таканаречена „патека“ за транзиција.
Поддржувачките земји веќе надминуваат 80 – меѓу нив многу европски држави, како и Колумбија, Кенија и малите пацифички држави најранливи на климатските промени.
Европа: силен притисок за амбициозен договор
Бројни европски земји официјално застанаа зад иницијативата: Белгија, Данска, Франција, Германија, Хрватска, Португалија, Шпанија, Шведска и други.
Еврокомесарот за клима Вопке Хукстра предупреди дека сме „опасно блиску до климатски пресвртни точки“ и го поддржа предложениот план, додавајќи дека формулацијата („патека“ или друг термин) е помалку важна.
ЕУ предложи сопствен, поширок енергетски план, кој бара постојано развивање на транзициската патека и годишни глобални извештаи – препорака тесно поврзана со Договорот од Париз.
Велика Британија, преку министерот Ед Милибанд, нагласи дека COP30 мора да го засили напредокот од COP28: „Не можеме да ја туркаме оваа тема под тепих.“
Кој ќе се спротивстави?
Консенсусот е неопходен на светските климатски конференции – што значи дека еден противник може да го блокира договорот.
Неколку големи економии не покажуваат подготвеност:
- САД – официјално не присуствуваат на COP30.
- Канада – продолжува да одобрува експанзија на фосилниот сектор.
- Блиски Исток – земји богати со нафта, како Саудиска Арабија, се очекува да се спротивстават.
- Дел од Азија – Јапонија промовира алтернативи како водород и амонијак, за кои дел од експертите тврдат дека се прескапи или неефикасни.
Енергетскиот аналитичар Пол Мартин саркастично оцени дека „мешањето долари со јаглен и нивното горење“ би било подеднакво бесмислено, алудирајќи на концептот за согорување „декарбонизиран“ амонијак.
Зошто здравствениот сектор се вклучува во дебатата?
Повикувањата да се укинат фосилните горива не доаѓаат само од климатските активисти. На COP30, лекари, медицински сестри и здравствени организации предупредија дека ова е „императив за јавно здравје“.
Студијата Cradle to Grave на Global Climate and Health Alliance посочува:
- поголем ризик од предвремено породување, ниска тежина и родилни аномалии кај бремените жени изложени на загадување од фосилни горива;
- поголема веројатност децата да развијат астма и респираторни инфекции;
- повисок ризик од кардиоваскуларни болести, рак и предвремена смрт кај возрасните.
„Секоја година одложување значи повеќе астматични напади, срцеви удари, рак и смрт – сето тоа спречливо,“ предупреди д-р Џо Випод од Канадската асоцијација на лекари за животна средина.
„Транзицијата од фосилните горива не е само климатска политика – тоа е политика за спасување животи.“
