Од 1 јануари 2026 година, поскапувањето на електричната енергија повторно ја активира истата нервозна дебата што ја следи секоја зима: дали ефектот ќе се задржи во рамки на сметките на домаќинствата или ќе се прелее во поширок инфлациски притисок врз храната, услугите и основните производи. Прашањето е особено чувствително во момент кога дел од јавноста веќе почна да верува дека ценовните турбуленции се зад нас.
Според одлуката на Регулаторна комисија за енергетика, електричната енергија за домаќинствата на регулираниот пазар ќе поскапи по блокови: од 2,45% во првиот, до 3,84% во четвртиот блок, додека евтината тарифа расте за 2,5%. Проценката е дека околу 85% од домаќинствата ќе имаат зголемување на просечната сметка од околу 2,28%, односно 57 до 70 денари месечно.
На прв поглед, ова изгледа како ограничен и контролиран удар. Но енергијата ретко останува изолиран трошок. Таа е дел од производствената цена во низа сектори – од пекарството и ладните ланци, до помалите производствени погони и услужни дејности со поголема потрошувачка на струја. Токму тука се отвора просторот за она што економистите го нарекуваат „секундарен инфлациски ефект“.
Бизнис-секторот реагира поделено. Дел од стопанствениците предупредуваат дека секое зголемување на енергенсите создава простор за тивко коригирање на цените, особено во средина каде потрошувачите веќе се навикнати на поскапувања. Други, пак, сметаат дека ефектот ќе биде минимален и ќе може да се апсорбира преку поевтини суровини, оптимизација на трошоците или преку пониски цени кај други ставки.
Особено чувствителна категорија се пекарските производи. Струјата таму е значаен, но не и доминантен дел од трошокот. Претставници од мелничко-пекарската индустрија веќе посочуваат дека во последниве години работната сила станала поголем притисок од енергијата, поради дефицит на кадар и раст на платите. Тоа ја релативизира тезата дека струјата автоматски ќе повлече нагоре цена на лебот, но не ја исклучува целосно.
Контекстот е дополнително комплициран од фактот што инфлацијата не исчезна – таа само го смени интензитетот. Според официјалните податоци, во ноември 2025 година месечната инфлација изнесувала 0,5%, додека трошоците на животот на годишно ниво се повисоки за 4,0% во споредба со истиот месец лани. Истовремено, храната и безалкохолните пијалаци бележат месечен раст од 0,7%, категорија која директно го погодува секое домаќинство, особено во период на зголемена празнична потрошувачка.
Оттука, дилемата дали поскапата струја ќе предизвика „нов инфлациски бран“ не е црно-бела. Реалноста ќе зависи од однесувањето на пазарот. Дел од компаниите може да го искористат зголемувањето како алиби за корекција на ценовниците, дури и кога енергетскиот трошок им е маргинален. Други ќе се обидат да го апсорбираат ударот преку рационализација и подобра организација, особено ако паралелно има стабилизација или пад на цените на суровините и горивата.
Клучниот тест ќе дојде во првиот квартал од 2026 година. Ако корекцијата остане ограничена и „техничка“, инфлацискиот ефект ќе биде слаб. Но ако празничната ценовна „пена“ се симне, а цените останат на повисоко ниво, тогаш инфлацијата нема да се врати како шок – туку како навика што тивко се нормализира.
