Според податоците на ОН, во 2022 година, околу 48.800 жени и девојчиња ширум светот ќе бидат убиени од нивните интимни партнери или други членови на семејството. Тоа значи дека, во просек, повеќе од 133 жени или девојки се убиваат секој ден од некој во нивното семејство. На глобално ниво, во просек по пет жени или девојчиња се убиваат секој час од некој во нивното семејство. Честопати нивните убиства се суштински поврзани со фактот дека се жени. Насилството врз жените останува длабок и распространет проблем кој погодува милиони жени ширум светот.
Објавените извештаи и податоци покажуваат дека ова насилство има многу форми, вклучително и фемицид, силување и вознемирување и се случува во различни географски и социополитички контексти. Фемицид не е само убивање жени, туку убивање жени од мажи едноставно затоа што се жени. Не постои универзална дефиниција за овој феномен, а фемицидот е опширно дефиниран како убиство на жена или девојка поради нејзиниот пол.
Фемицид се случува насекаде низ светот – во Кина, Индија, Блискиот Исток, Африка, Латинска Америка, особено Мексико и Бразил, а во Европа, и во Босна и Херцеговина (БиХ). Латинска Америка и Карибите имаат некои од највисоките стапки на омраза и убиства на девојки и жени. Дури и Австралија, една од најбогатите земји во светот, не е имуна на фемицид и насилство врз жените. Во оваа земја во просек секоја недела се убиваат две жени. Досега оваа година 56 жени и 10 деца се убиени од нивните сопрузи или партнери.
Првата документирана употреба на терминот „фемицид“ може да се најде во книгата на Џон Кори од 1801 година „Сатиричен извештај за Лондон на почетокот на деветнаесеттиот век“, каде што се користел за означување на убиство на жена. Терминот беше повторно воведен во 1970-тите од покојната д-р Дајан Расел, специјалист за насилство врз жените, која работеше на подигање на свеста за распространетоста на машкото насилство и дискриминацијата врз жените.
Таа го популаризираше терминот „фемицид“ за да го нагласи убивањето на жените „затоа што се жени“ и да ги разликува овие убиства од другите убиства. Во својата рана верзија, фемицидот беше дефиниран како „убиство на жени од мажи мотивирани од омраза, презир, задоволство или чувство на сопственост на жените“ и „мизогинско убивање жени од мажи“. Во 2012 година, оваа дефиниција еволуираше во „убиство на една или повеќе жени од еден или повеќе мажи затоа што се жени“, како што изјави д-р Расел во нејзиниот главен говор на Симпозиумот за фемициди на ОН.
Д-р Расел ги проучувал и истражувал сите форми на насилство врз жените, вклучително силување, инцест, злоупотреба на деца, физичко малтретирање, порнографија и сексуално вознемирување, и беше меѓу првите што ги расветли врските помеѓу овие различни форми на насилство врз жените. Во нејзиниот револуционерен есеј од 1995 година, „Политизирање на сексуалното насилство: Глас во дивината“, таа тврдеше дека „силувањето не е девијантен чин, туку чин што е инхерентно сексистички и се вклопува во патријархалните поими за мажественост“.
Фемицид: убиство со умисла
Дуња Боначи Скендеровиќ, независен консултант за борба против насилството врз жените, вели дека „кога ќе се анализираат случаите, може да се види дека фемицидот е намерно убиство“. „Ова не е убиство од страст, туку планирано убиство. Некои жени ги убиле додека спиеле, некои ги чекале кога оделе на работа или од работа, маж дошол кај жена со оружје… Не знам ниту еден случај во Хрватска кога жена запознала маж и испукала 22 куршуми кон него. Не знам ниту еден случај кога жена го избодела својот интимен партнер 88 пати со нож. Не знам ниту еден случај жена да го задави партнерот, да го завитка во тепих, да го фрли во септичка јама и да рече четири месеци дека отишол кај љубовницата… сето тоа се случаи на фемицид“.
Од трагичните случаи на фемицид во Авганистан откако Талибанците го презедоа, преку масовните протести во Западен Бенгал, рекордно високо насилство во Бразил, до убиството на Анѓелка М. (34) во Шипово, глобалната епидемија на родово засновано насилство ги истакнува итна потреба не само за сеопфатни и ефективни интервенции, туку и целосна промена на свеста која конечно ќе почне да го третира ова насилство на глобално ниво како посебен облик на насилство врз жените само затоа што се жени.
Фемицид во Авганистан: Врвот на ледениот брег
Од враќањето на Талибанците во Авганистан и воспоставувањето на теророт на родовиот апартхејд, земјата беше сведок на ужасно зголемување на фемицидите, со повеќе од 300 пријавени случаи на жени убиени од мажи. Овие алармантни статистички податоци го претставуваат само „врвот на ледениот брег“, што сугерира дека вистинскиот обем на насилство врз жените во Авганистан е многу поголем. Рестриктивните политики на Талибанците и општествените ставови кон жените ја влошија оваа криза, бидејќи правата и заштитата на жените се драстично намалени.
Нормализацијата на насилството и потиснувањето на гласовите на жените придонесуваат за култура во која фемицидот не е само последица на индивидуалните агресивни дејствија, туку и системски проблем вкоренет во пошироки социјални и институционални рамки. Неодамна талибанците донесоа нов закон со кој на жените им се забранува да зборуваат јавно и да излегуваат непокриени.
Протести во Западен Бенгал: Борба против неказнивоста
Во Западен Бенгал, Индија, десетици илјади жени излегоа на улиците неколку дена во силни протести против силувањето и убиството на лекар практикант во државната болница во Калкута. Оваа масовна мобилизација го одразува растечкото барање за правда и одговорност пред грозоморните акти на насилство врз жените. Злосторството што ги поттикна овие протести е одраз на системскиот неуспех на властите да ги спречат сторителите и да го запрат насилството врз жените.
Ситуацијата во Бразил
Насилството врз жените во Бразил го достигнува највисокото ниво забележано во историјата. Секој показател за родово насилство се зголеми во 2023 година, вклучително и убиства, вознемирување и прогонство. Зголемувањето на убиствата, малтретирањето и прогонството одразува поширок тренд на ескалација на насилството врз жените. Овој тренд укажува на системски проблем кој се протега надвор од индивидуалните инциденти, опфаќајќи ги општествените ставови, културните норми и институционалните недостатоци. Бразилките на возраст од 20 до 39 години се соочуваат со поголем ризик од насилство, агресија или убиство во споредба со жените од другите возрасни групи. Главните методи за убивање жени биле употребата на огнено оружје, тапи/пробивачки предмети, задавување и задушување.
Босна и Херцеговина
Досега оваа година во Босна и Херцеговина се убиени 8 жени. Неодамнешниот случај со убиството на Анѓелка М.(34), која беше убиена во Шипово, која во два наврати поднела пријава против невенчаниот сопруг Никола Ц.(38) за семејно насилство, стана дел од статистиката. Дури 83 отсто од жените убиени во БиХ биле убиени од членовите на нивните семејства, а повеќе од една третина од фемицидите и обидите за фемициди се случуваат во местото на живеење на жртвата.
Долготрајната злоупотреба често претходи на убиство, кое можеше да се спречи доколку институциите реагираа соодветно и навреме. Исто така, недостига долгорочно собирање податоци и следење што би помогнало да се спречи фемицид. На глобално ниво, ОН формираа Фемицид Воч, тело составено од експерти од различни професии кои го анализираат секој случај на фемицид што се случува.
Иако сторителите на фемицид се обично поранешни или сегашни интимни партнери, главно сопрузи или обични партнери, убиствата на жени од страна на нивните партнери не се квалификуваат како фемицид, т.е. убиство на жена од маж мотивирано од омраза и чувство на супериорност. , бидејќи овој термин не е законски дефиниран во судството на БиХ.
Конвенцијата на Советот на Европа за спречување и борба против насилството врз жените и семејното насилство, таканаречената Истанбулска конвенција, чиј потписник е Босна и Херцеговина, го дефинира фемицидот како посериозен облик на убиство кое се зема како дополнителна отежнувачка околност кога осудување на сторителот. „Судовите го оквалификуваат тешкото убиство или фемицид-убиство на сопруга како семејно насилство бидејќи тоа е поблага казна. Доколку се класифицира како тешко убиство, можна е затворска казна до 45 години. Не треба да заборавиме дека фемицидот во повеќето случаи се случува како резултат на долгогодишно страдање од насилство“, смета Лана Јајчевиќ, адвокатка на Обединетиот женски фонд од Бања Лука.
Менување на свеста и културните норми
Сеприсутната природа на родово засновано насилство, како што се покажа со случаите на фемицид во Авганистан, протестите во Западен Бенгал, зголеменото насилство во Бразил и осмото убиство на жена во Босна и Херцеговина, ја нагласува итната потреба за глобална акција. Решавањето на овој проблем бара заеднички напори од страна на владите, институциите и заедниците за спроведување на политики кои ги штитат правата на жените, а не мизогинијата и го олеснуваат убиството.
Откако ОН ја усвоија резолуцијата 68/191 во 2013 година – Преземање акција против родовото убивање на жени, повикувајќи ги нациите да преземат акција против убиствата на жени и девојки врз основа на пол, некои земји воведоа закони за фемицид; закони кои го класифицираат фемицидот како омраза кон жените. Костарика стана првата земја што усвои закон со кој фемицидот се дефинира како кривично дело во 2007 година. Човек кој ќе ја убие сопругата или партнерката може да биде осуден на затвор од 20 до 35 години. Минатата година, Хрватска усвои специјален закон за фемицид, што го прави посебно кривично дело казниво со десет или повеќе години затвор. Босна и Херцеговина се уште е во замре. Уште колку жени треба да бидат убиени пред фемицидот да биде признаен како кривично дело и неговите сторители да бидат казнети за смртно убиство?
Напорите што со години ги прават женските невладини организации да го препознаат ова кривично дело како посебно кривично дело се опструирани со години. Така, дваесет и една десничарска и конзервативна организација од Република Српска во отворено писмо упатено до Парламентот на ентитетот се изјаснија против законот што пролетта влезе во процедура. Тој закон, меѓу другото, го дефинираше концептот на семејно насилство и фемицид. Иако не предвидуваше повисоки казни за насилниците, законот предвидува казни за оние кои не ги пријавуваат насилниците или институциите кои треба да се занимаваат со заштита на жртвите на насилство, но кои не ја вршат својата работа.
Несфатливо е сè уште да постојат организации и поединци кои се противат на тоа дека чинот на убиство на жена само затоа што е жена се третира како посебно кривично дело, како тешко убиство. Ова ни покажува дека непријавувањето насилство е само дел од проблемот. Многу поголем проблем за справување е промената на свеста; свесност дека и жените се луѓе и дека насилството врз нив никогаш не смее да се толерира.
Тексот е превземен од Бука
Автор Оливера Симиќ, вонреден професор на Универзитетот Грифит во Австралија
