Секоја година во август, човештвото има закажана средба со космосот. Тоа е древна традиција, речиси летен ритуал, да се излезе под ноќното небо и да се чека „ѕвезда да падне“. Врвот на метеорскиот дожд годонава ќе се случи во ноќта меѓу 12 и 13 август.
Од сите метеорски дождови што го красат нашиот календар, ниту еден не е толку омилен и сигурен како Персеидите. Сепак, 2025 година претставува посебен предизвик.
Ова нема да биде година за случајни набљудувачи, туку наградувачка можност за посветените ентузијасти. Причината? Силен небесен противник – светла Месечина што ќе го доминира небото токму за време на врвот, заканувајќи се да го засени спектаклот.
Космичкото потекло на „Солзите на Свети Лаврентиј“
Годишниот спектакл на Персеидите, и покрај нивниот романтичен изглед, има прозаично, но фасцинантно потекло: тие се, во суштина, остатоци од џиновска комета што орбитира околу Сонцето. Разбирањето на нивното потекло не само што го збогатува искуството при набљудувањето, туку открива и длабока двојност во природата на космосот – каде што минливата убавина и скриената опасност често доаѓаат од ист извор.
Небесното тело одговорно за метеорскиот дожд Персеиди е кометата 109P/Свифт-Татл. Независно откриена од страна на Луис Свифт и Хорас Татл во 1862 година, оваа комета е колосален објект со јадро приближно 26 километри во дијаметар, што ја прави најголемото познато тело што периодично ја преминува орбитата на Земјата. Таа прави еден круг околу Сонцето на секои 133 години, во силно издолжена орбита што ја носи од подалеку од Плутон до внатрешноста на Сончевиот систем.
Секој пат кога Свифт-Татл се приближува до Сонцето, топлината предизвикува мразот на нејзината површина да сублимира, односно директно да премине од цврста во гасовита состојба. Овој процес ослободува огромна количина прашина и карпести честички што се распрснуваат долж нејзината орбитална патека, создавајќи широка струја од остатоци. Она што го гледаме како Персеиди се токму овие мали фрагменти – најчесто со големина на зрно песок – кои претставуваат „ѓубре“ оставено од кометата при нејзините бројни патувања.
Од кометна прашина до небесен спектакл
Секоја година, за време на јули и август, Земјата — на своето патување околу Сонцето — поминува низ оваа густа струја од честички оставена од кометата Свифт-Татл. Кога овие фрагменти, наречени метеороиди, ќе влезат во Земјината атмосфера со брзини до 59 км/с, триењето со воздухот ги загрева до илјадници степени Целзиусови. Оваа екстремна топлина ги испарува и честичката и воздухот околу неа, создавајќи светла, краткотрајна трага од светлина што ја познаваме како метеор или, популарно, „ѕвезда што паѓа“.
Повеќето од овие метеори целосно се распаѓаат на висини помеѓу 80 и 100 километри над површината на Земјата. Важно е да се направи разлика во терминологијата: метеороид е честичката во вселената, метеор е светлосниот феномен во атмосферата, а метеорит е фрагментот што преживува и паѓа на Земјата — што е многу ретко во случајот со Персеидите поради малата големина на честичките.
Метеорскиот дожд Персеиди го добил своето име затоа што неговиот радијант — точката од каде што изгледа дека метеорите доаѓаат — се наоѓа во соѕвездието Персеј. Поточно, современите астрономи го лоцираат радијантот во граничната зона меѓу соѕвездијата Персеј, Касиопеја и Камелопардалис.
Планирање на набљудување: Персеидите во 2025
Периодот на активност на Персеидите во 2025 година трае од 17 јули до 24 август. Во овој временски прозорец, Земјата поминува низ облак од честички што ги оставила кометата Свивт-Татл, па затоа е можно да се видат метеори секоја вечер во овој интервал.
Ноќта со најголема активност, позната како „врв“, ќе биде 12 кон 13 август 2025. Максималната интензивност се очекува околу 02:38 на 13 август — што значи 04:38 по средноевропско време (CEST), и доцна вечерта на 12 август за поголемиот дел од Латинска Америка.
Клучниот фактор што ќе ја дефинира оваа година е фазата на Месечината. Во ноќта на врвот, Месечината ќе биде во фаза на опаѓачки испакнат месец (waning gibbous) со 83% осветленост. Оваа силна месечева светлина ќе претставува природно светлосно загадување, што ќе ги засени сите освен најсветлите метеори.
Поради тоа, 2025 година се смета за „слаба“ или „предизвикувачка“ година за набљудување на Персеидите. Важно е да се разјасни дека опаѓачката месечина не е поволна — 83% осветленост значително ја отежнува видливоста.
Како да се подготвите?
- Изберете темно место: Бидете далеку од градска светлина и светлосно загадување.
- Облечете се топло: Ночите можат да бидат студени, па облечете се во слоеви.
- Носете лежечка столица или ќебе: Ова ќе ви овозможи удобно да гледате нагоре без да се напрегате.
- Користете црвена светлина: Црвената светлина помага да ја зачувате ноќната визија.
- Дозволете им на очите да се прилагодат: Избегнувајте гледање во светли извори на светлина најмалку 30 минути пред набљудување.
Најдобри места за набљудување во Европа
Во Европа, постојат неколку места со минимално светлосно загадување, идеални за набљудување на Персиевата плејада:
- Велика Британија: Паркот Northumberland International Dark Sky Park има златен статус за квалитет на небото.
- Германија: Националниот парк Еифел и Националниот парк Баварски Шумски се сертифицирани како резерви за темно небо.
- Португалија: Резерватот за темно небо Алкеви во регионот Алентежо е првото место во светот сертифицирано како „Старлајт туристичка дестинација“.
- Шпанија: Островите Тенерифе и Ла Палма во Канарските Острови се меѓу најдобрите места за астрономски набљудувања.
Иако месечината ќе го отежне набљудувањето на Персиевата плејада во 2025 година, со соодветна подготовка и избор на вистинско место, можете да уживате во овој неверојатен астрономски настан. Бидете трпеливи и дозволете им на вашите очи да се прилагодат на темнината – можеби ќе имате среќа да видите некој од познатите „пожарни топки“ кои се појавуваат во оваа плејада.
