Оревокршачот, кој некогаш бил само обична алатка за кршење тврди лушпи, денес е еден од најпрепознатливите симболи на Божиќ. Но неговото патување до оваа статусна позиција не било ниту случајно, ниту едноставно — туку приказна што ги спојува фолклорот, уметноста, културната меморија и магијата на празниците.
Првите оревокршачи се појавуваат уште во 15 век, но вистинскиот процут го доживуваат во германските рударски региони во 17 и 18 век, особено во Ерцгебирге. Тука занаетчиите почнале да изработуваат дрвени фигури со обележливи лица — војници, кралеви, стражари — кои биле наменети да симболизираат сила и заштита. Во германскиот фолклор постои верување дека оревокршачот е „чувар на домот“, лик кој со своите изразени заби ги плаши злите духови и внесува среќа во семејството. Токму затоа бил чест новогодишен и божиќен подарок.
Но симболот што денес го знаеме не би постоел без еден клучен момент: балетот „Оревокршачка“ на Петар Илич Чајковски, премиерно изведен во Санкт Петербург во 1892 година. Иако критиките првично биле воздржани, балетот постепено се претворил во празничен ритуал, особено во САД во втората половина на 20 век. Неговата музика, сценографија и самата приказна — каде играчка-војник станува магичен заштитник — го засилија мистичниот статус на оревокршачот.
Со растечката популарност на балетот, украсните оревокршачи брзо се преселија во домовите, продавниците, излозите, новогодишните пазари и божиќните елки. Производителите од Германија, особено фамилијата Штајнбах, станаа глобални брендови, пренесувајќи ја традицијата низ генерациите.
Во 20 и 21 век, оревокршачот стана дел од модерниот визуелен јазик на празниците. Денес го гледаме во најразлични форми: класичен дрвен стражар со меч, розов балерина-оревокршач, минијатурни верзии за елка, па дури и модерни интерпретации во поп-културата. Она што опстојува е неговата симболика — храброст, заштита, надеж и магија.
Од алатка до икона, од дрвена играчка до балетски херој — оревокршачот е повеќе од украс. Тој е приказна што ги спојува луѓето околу топлината на празниците, симбол кој го пренесува чувството на чудо, детска возбуда и празнична традиција која опстојува речиси пет века. И токму затоа, без разлика дали стои на камин, под елка или во излог, оревокршачот секоја година нè потсетува дека празничната магија постои — и дека секогаш се враќа.
