Ниту едно балетско дело не е толку длабоко вкоренето во новогодишната магија како „Оревокршачка“ на Пјотр Илич Чајковски. Денес, како и секоја зима, балетските куќи ширум светот ја повторуваат оваа класика која стана синоним за празниците – дури и за луѓе кои во текот на годината воопшто не следат балет. Но, како приказната за едно девојче, една играчка и една волшебна ноќ успеа да стане глобален симбол на зимската фантазија?
Магија без теологија – универзалност што ги поврзува сите
Иако не е поврзан со божиќната приказна, „Оревокршачка“ изгради празничен идентитет токму затоа што не е религиозен. Наместо духовни мотиви, приказната нуди универзален свет исполнет со деца, подароци, играчки, снегулки и волшебни кралства. Тоа е просторот во кој секое семејство, без разлика на вера или традиција, може да се препознае.
Критичарите често велат дека Чајковски создава „совршена празнична музика“: раскошна, емоционално топла, а секоја нота носи чувство на чудење. Балерината Изабел Мекмикан го дефинира „Оревокршачка“ како „вечната фантазија за Божиќ оживеана на сцена – магично дрво, снежни блесоци, волшебници, соништа и љубов“.
Станува збор за делото што нуди емоции, спектакл и традиција – три елементи кои совршено се вклопуваат во празничната атмосфера.
Од неуспех до културен феномен
Кога премиерно бил изведен во 1892 година во Санкт Петербург, „Оревокршачка“ бил дочекан со остри критики. Рецензентите го нарекле хаотичен, без јасна приказна и „навреда за балетската уметност“. Ниту Чајковски, ниту тогашната публика не предвиделе дека токму ова дело ќе стане најизведуваниот балет во светот.
Но со текот на времето, токму неговата структура – мозаик од одделни сцени, танци и слики – станала неговата најголема сила. Она што некогаш било критикувано како „премногу спектакл“ денес се смета за најголемата празнична доблест на делото: секој танц е мал свет за себе, секоја сцена е визуелно богатство.
Како Америка го претвори „Оревокршачка“ во празничен ритуал
Клучниот пресврт се случил во 1954 година, кога Џорџ Баланчин направил адаптација за Њујорк Сити Балет. Од тој момент, „Оревокршачка“ станува неизбежен дел од американските празници. Денес, балетот се изведува во секоја американска држава, од Хаваи до Флорида, дури и таму каде што никогаш не паѓа снег.
Приходите од „Оревокршачка“ често го одржуваат животот на цели балетски компании: во Сан Франциско балетот носи околу 40% од вкупната годишна заработка, а слично е во Нјујорк, Њу Џерси, Чикаго и Бостон. Празничната традиција ја зајакнува економијата, културата и интересот за изведувачките уметности.
Интересно, балетот придонесе и за порастот на популарноста на традиционалните германски оревокршачи како украси. Производителите тврдат дека токму овој балет го претворил симболот на „среќа и заштита“ во омилен празничен сувенир во САД.
Универзален јазик на соништата
Она што ја прави приказната непреодна е нејзината длабока симболика: патувањето на малата Клара претставува премин од детството кон светот на фантазијата и храброста. Нејзиниот свет е исполнет со музика што ја буди детската имагинација, а во исто време носи техничка и емоционална комплексност што ги восхитува и најдобрите балетски уметници.
„Оревокршачка“ како балетска постава има нешто за сите. За децата, тоа е бајка; за возрасните, тоа е носталгија; за уметниците, тоа е предизвик; за семејствата, тоа е ритуал. Затоа, и повеќе од еден век подоцна, тој останува најволениот зимски балет.
