На врвот на еден рид во северозападна Унгарија, се наоѓа манастирот Панонхалма, основан уште во 996 година, четири години пред да се воспостави Кралството Унгарија. Оваа древна бенедиктинска опатија ја сместува најстарата колекција книги во земјата, како и некои од најраните и најважните пишани документи во унгарската историја.
Во обид да ја спасат оваа ризница на знаење од наезда од инсекти, реставраторите извлекуваат десетици илјади книги од вековните полици на библиотеката.
Вкупно околу 100.000 рачно врзани книги се внимателно спакувани во кутии, со што започнува процес на дезинфекција кој има за цел да ги елиминира ситните инсекти што се ввлекле во кориците и листовите.
Станува збор за таканаречената аптекарска бубачка, позната и како „лебна бубачка“, која нормално се наоѓа меѓу сушените прехранбени производи како што се житарките, брашното и зачините, но е привлечена и од желатин и лепила на база на скроб што се користат во врзувањето книги.
Овие бубачки се откриени во делот од библиотеката каде што се сместени околу една четвртина од вкупно 400.000 книги.
„Станува збор за многу сериозна наезда, која е забележана на неколку места во библиотеката. Затоа целата колекција се третира како заразена и мора да се третира истовремено“, рече Зофија Едит Хаиду, главната реставраторка на проектот.
„Никогаш порано не сме имале толку масовен настан“, додаде таа.
Проблемот првпат бил забележан за време на рутинско чистење на библиотеката, кога вработените забележале необичен слој прашина на полиците. Набрзо откриле дупки на кориците на некои книги, а потоа и траги од џвакање во страниците – знак дека инсектите длабоко навлегле во хартијата.
Во текот на повеќе од илјада години од своето постоење, манастирот Панонхалма беше еден од најважните религиозни и културни центри во Унгарија и пошироко, преживеајќи векови војни и странски окупации, вклучувајќи ја и турската инвазија во 16 век. Денес, тој е вклучен во списокот на светско наследство на УНЕСКО.
Директорката на библиотеката, Илона Ашвањи, вели дека секој пат кога влегува во оваа институција, чувствува длабока почит кон историското значење што го има.
„Неверојатно е да се помисли дека тука постоела библиотека пред илјада години и дека денес го чуваме првиот каталог на книги во Унгарија“, вели Ашвањи.
Меѓу највредните дела на библиотеката се 19 кодекси, вклучувајќи ја и комплетната Библија од 13 век, како и неколку стотици ракописи што датираат од пред пронаоѓањето на печатарската машина во 15 век. Исто така, има десетици илјади книги од 16 век.
Иако најстарите и најретките книги се чуваат одделно и не се инфицирани, Ашванџи истакнува дека секое оштетување на колекцијата е удар врз културното, историското и религиозното наследство.
„Кога ќе видам книга што е касната од бубачка, имам чувство дека, без разлика колку примероци има, дел од културата е изгубен“, рече таа.
Постапка за уништување
За да се уништат бубачките, кутиите со книги се ставаат во високи, херметички затворени пластични кеси, од кои се отстранува целиот кислород. По шест недели во атмосфера на чист азот, се очекува сите инсекти да бидат уништени.
Пред книгите да се вратат на полиците, секоја ќе биде индивидуално проверена и исчистена со специјална правосмукалка. Насловите што се видливо оштетени ќе бидат одвоени за последователни реставраторски работи.
Климатските промени предизвикаа наезда од бубачки?
Опатијата се надева дека ќе ја отвори библиотеката повторно на почетокот на следната година, но верува дека климатските промени се главниот виновник за толку масовната појава на инсекти.
„Поради повисоките температури, бубачките сега успеваат да поминат низ повеќе развојни циклуси годишно отколку порано“, објаснува Хејду.
Како што додава тој, досега имало претежно проблеми со мувла, но смета дека поради глобалното затоплување, ваквите инвазии на инсекти ќе станат почести.
Заклетва за зачувување
Животот во бенедиктинската опатија е регулиран со правила стари речиси 15 века, а едно од нив диктира дека целиот имот на манастирот треба да се третира со иста грижа како и светите садови на олтарот.
„Ова значи дека имаме обврска да направиме сè што можеме за да ја зачуваме оваа огромна колекција“, заклучи Ашвани, велејќи дека е свесна колку навистина значи зачувувањето и заштитата на оваа библиотека.
