Овој потег следува по одлуката на трите европски партнери во договорот – Велика Британија, Франција и Германија – да го активираат механизмот „snapback“, тврдејќи дека Иран продолжува со нуклеарна ескалација и не соработува со меѓународните инспекции.
Причината за новиот конфликт беше Ирановото суспендирање на инспекциите на нуклеарните објекти, што претставува легална обврска според договорот од 2015 година. Ова следеше по воздушните напади на Израел и САД во јуни, кои таргетираа нуклеарни централи и воени бази на Иран. И покрај тоа, претседателот Масуд Пезешкијан изјави дека Иран нема намера да развива нуклеарно оружје.
Враќањето на санкциите, кои Пезешкијан ги нарече „неправедни, илегални и незаконски“, претставува нов удар за договорот, кој првично беше оценет како пресвртница во односите на Западот со долго изолираната исламска држава. Јоинт Комприхенсив План оф Акшн (JCPOA) ги ограничува иранските нуклеарни објекти, количината на збогатен ураниум и истражувачките активности, со цел да му овозможи на Иран развој на нуклеарната инфраструктура без создавање на оружје.
Иран значително го зголеми забранетиот нуклеарен капацитет откако Доналд Трамп ја повлече САД од договорот во 2018 година, критикувајќи го како „слаб“ и ветувајќи подобри преговори. Бомбите на САД и Израел во јуни беа наменети да го спречат нуклеарниот напредок на Иран и да го казнат за поддршката на регионални прокси што напаѓаа Израел.
Иран, од своја страна, тврдеше дека нападите „фундаментално ја менуваат ситуацијата“ и ја прават меѓународната поддршка за договорот „неважечка“.
Европските партнери, сепак, уште се надеваат на дипломатски излез и повикуваат Иран да се воздржи од ескалација. „Враќањето на санкциите не е крај на дипломатијата“, изјавија тие во заедничко соопштение. Но, преговорите кои се одржаа на маргините на Генералното собрание на ООН не доведоа до решение кое би ги одложило санкциите.
Министрите за надворешни работи на Велика Британија, Франција и Германија рекоа дека немаат „друга опција“ освен да го активираат snapback механизмот, бидејќи Иран „повторно ги прекршил своите обврски“. Најмногу ги загрижило одбивањето на Техеран да соработува со Меѓународната агенција за атомска енергија (IAEA) и да ги документира своите залихи на збогатен ураниум.
Иран, пак, не го признава „илегалниот“ карактер на санкциите и предупреди дека секој обид за нарушување на правата и интересите на народот ќе добие „цврст и соодветен одговор“. Претседателот Пезешкијан, иако омекнал во претходните закани за повлекување од Договорот за неширење на нуклеарното оружје, предупреди дека враќањето на санкциите може да го загрози преговарачкиот процес.
Западните сили и IAEA не се уверени дека иранскиот нуклеарен програм има исклучиво мирољубива намена. Израел, од своја страна, го поздрави повторното воведување санкции како „значаен развој во однос на продолжените нарушувања на Иран“ и повика меѓународната заедница да користи „сите средства“ за спречување на Иран да стане нуклеарна сила.
Извор: BBC
