Екстремното време во Европа предизвика илјадници смртни случаи и сериозно ја потресе економијата. Дали ова ќе биде мрачната оставнина на 2025 година?
Луѓе кои се држат за врвовите на дрвјата за да преживеат, илјадници уништени домови и патишта што за неколку минути се претвораат во реки од кал. Овие застрашувачки сцени не се дистописка визија за иднината – тие се сурова реалност на екстремните временски појави што го стегнаа светот во смртоносен стисок.
Во Европа, ненадејните поплави, смртоносните топлотни бранови, сушите и рекордните шумски пожари станаа обележје на 2025 година – последици од кои континентот сè уште се обидува да се опорави.
Но експертите предупредуваат дека ваквите појави би можеле да станат „нова нормала“ доколку не се преземат драстични мерки за намалување на емисиите на гасови што ја задржуваат топлината во атмосферата.
Дали климатските промени се виновни за екстремното време?
Иако научниците избегнуваат да ја прeпишат вината за поединечни екстремни настани, постои широк консензус дека климатските промени ја зголемуваат нивната зачестеност и интензитет.
Со секое зголемување на температурата на воздухот за 1°C, атмосферата може да задржи околу 7% повеќе влага, што доведува до поинтензивни и обилни врнежи.
„Климатските промени предизвикани од човекот значат дека летното време се одвива врз веќе потопла климатска основа“, објаснува Националниот центар за атмосферски науки. „Со секој степен затоплување, се очекува топлотните бранови да стануваат сè почести и поинтензивни.“
Екстремното време во Европа во 2025
2025 година започна бурно, со силни ветрови што зафатија делови од Франција. Северните региони беа најпогодени, со налети на ветер до 110 км/ч.
На пролет, екстремните услови се проширија и во други европски земји. Десетици луѓе беа евакуирани во централна и северна Шпанија поради бурата Мартињо, додека најтешките поплави во последните три децении ја погодија соланата Праид во Романија. Стотици луѓе останаа без домови поради денови на поројни дождови и силни ветрови.
Вистинската ескалација дојде во летните месеци. Екстремната жештина сруши температурни рекорди низ целиот континент, дури и далеку на север, во Арктичкиот круг, каде температурите надминаа 30°C во 13 јулски денови, нешто што експертите го нарекоа „навистина без преседан“.
Финска доживеа три последователни недели со температури од 30°C и се бореше да се справи со условите. Лизгалишта беа отворени како засолништа од жештината, болниците беа преплавени, а се појавија и грижи за прегревање на ирвасите.
Жештина над 40 степени и смртни случаи
Во јужна Европа, температурите надминаа 40°C, туркајќи десетици земји во суша. Многу држави издадоа здравствени и противпожарни предупредувања.
Во Мадрид, властите ги повикаа граѓаните да избегнуваат директно сонце и да внимаваат на постарите и бремените лица, додека во Франција јавните базени беа отворени бесплатно. Италија воведе забрана за работа на отворено во најжешките часови, а во Грција беа затворени големи туристички атракции.
Колку луѓе починаа поради екстремната жештина?
Истражување на Imperial College London и Лондонската школа за хигиена и тропска медицина анализирало 854 европски града и заклучило дека климатските промени се одговорни за 68% од проценетите 24.400 смртни случаи од жештина ова лето.
Најтешко погодени од еден топлотен бран беа Романија, Бугарија, Грција и Кипар, со околу 950 смртни случаи за една недела во јули.
Италија имаше најголем вкупен број – 4.597 смртни случаи, по што следат Шпанија, Германија, Франција, Велика Британија и други земји.
Шумски пожари и економски последици
Анализите покажуваат дека климатските промени ги направиле условите за шумски пожари во Шпанија и Португалија околу 40 пати поверојатни.
Од почетокот на 2025 година, во Шпанија изгореле над 380.000 хектари, а во Португалија повеќе од 260.000 – речиси 3% од територијата на земјата. Најмалку осум лица загинале, а десетици илјади биле евакуирани.
Експертите проценуваат дека екстремното време предизвикало краткорочни економски загуби од најмалку 43 милијарди евра, а вкупните трошоци би можеле да достигнат 126 милијарди евра до 2029 година.
Дали 2026 ќе биде уште полоша?
Додека Европа сè уште се опоравува, научниците предвидуваат дека 2026 година ќе биде една од најжешките од 1850 година наваму.
Британската метеоролошка служба предупреди дека глобалната температура во 2026 најверојатно ќе биде за 1,4°C повисока од прединдустрискиот просек – четврта година по ред со толку високо отстапување.
