Ноќеска на полноќ, стапи на сила долгочекуваниот ЕУ систем за влез/излез (EES – Entry/Exit System), кој значително ќе го промени начинот на контрола на границите за државјаните од трети земји. Од 12 октомври 2025 година започнува постепеното воведување на системот, кој се очекува да стане целосно оперативен до 10 април 2026 година.
Што е EES и за што служи?
EES е дигитален систем кој ќе ги регистрира електронски податоците за влезот и излезот на лица од трети земји (оние кои не се државјани на ЕУ/Шенген зоната) при кратки престои. Тој ќе замени физичките печати во пасошите со биометриски податоци (отпечатоци, фотографија) и информации за документот за патување, датум и место на преминување.
Целта е да се спречат злоупотреби, да се откријат прекршувања на дозволениот престој (прекумерно останување – “overstay”) и да се засили безбедноста на надворешните граници на ЕУ.
За кого важи и каде ќе се применува?
Системот важи само за лица од трети земји кои влегуваат во Шенген зоната за кратки престои (до 90 дена во период од 180 дена). Не важи за државјани на ЕУ, лица со легален престој во ЕУ, како и некои специјални категории. Се применува на надворешните граници на Шенген зоната: аеродроми, копнени премини, пристаништа и железнички премини со надворешна граница. Исто така, во периодот на постепено воведување (првите шест месеци) системот нема да биде во функција на сите премини веднаш.
Како ќе се реализира во практика?
Постепено воведување (roll-out)
Од денес започнува фаза на постепено воведување, која ќе трае шест месеци. Во првите месеци, системот ќе биде активен само на одредени премини со постојано проширување.
Двојна контрола (преоден период)
За време на преодниот период, документите може да се бележат и преку EES и со класичен печат во пасош, за да се обезбеди флексибилност при преминот.
Собирање биометриски податоци
При првото преминување, лицата мора да ги дадат своите прсти (отпечатоци) и фотографија, кои ќе се запаметат во системот. Потоа, при наредни премини, ќе се потврдува само преку системот, без повторно собирање, сé додека документот не се смени или не се одмине некој рок.
Реакција на прекумерно останување и безбедносни проверки
Системот автоматски ќе ги открива оние кои го надминале дозволениот престој и ќе дозволи побрза и поефикасна реакција на миграциони и безбедносни служби.
Што практично значи за патниците?
При првиот влез, треба да имаат дополнително време на граница за регистрација на биометриски податоци. Потоа, преминувањето треба да биде побрзо, бидејќи нема да се поставуваат печати рачно. Може да се јават гужви на почетокот, особено на прометни аеродроми или премини, бидејќи инфраструктурата треба да се приспособи. Некаде ограничената гужва може да се избегне со организирање на посебни ленти за EES и автоматски гранични контроли (e‑гates).
Дали ќе донесе гужви?
Многумина експерти очекуваат неколку привремени пролеми и задоцнувања веднаш по стартирањето, особено за оние кои првпат патуваат во Шенген.
Сепак, бидејќи воведувањето е постепено, дозволено е да се суспендира системот привремено на премини каде што гужвите би биле премногу големи.
Во региони со добри технички подготовки и автоматизација (e-gates), влијанието може да биде минимално.
Кога стапува целосно во сила и што следи?
Целосна имплементација е до 10 април 2026 година – тогаш EES ќе важи на сите гранични премини на Шенген зоната. По целосното воведување, печатите во пасош ќе бидат укинати за оние случаи каде што треба да се применува EES. Во следната фаза ќе следува ETIAS (Европски систем за информации и авторизација за патување), кој ќе биде задолжителен за оние кои не треба виза за краток престој во ЕУ. ETIAS се очекува да стартува во последниот квартал на 2026 година, и ќе бара апликација и плаќање такса (планирано 20 евра).
Со влегувањето во сила на EES, Европа ја трансформира класичната контрола на граници во модерна, дигитална и биометриска административна постапка. За патниците од трети земји, тоа значи дека наскоро ќе треба дополнително време при пријави на граница, но во долг рок ќе се постигне побрз и поефикасен премин. Сепак, успешната имплементација ќе зависи многу од инфраструктурните подготовки, автоматизацијата и прилагодувањето на органите на граница.
