Во изминатите десет години, родовата еднаквост во управувањето сè поинтензивно се препознава како клучен показател за зрелоста и демократскиот капацитет на едно општество. Додека голем број европски држави постигнуваат видлив напредок во интегрирањето на жените на раководни позиции, Северна Македонија и поширокиот балкански регион и понатаму се соочуваат со сериозни институционални и културни пречки. Истражувањето на „Хера“ за периодот 2014–2024 година, кое ја следи застапеноста на жените во извршната власт, јавната администрација и локалното управување, укажува дека родовата рамнотежа во овие сектори најчесто останува на ниво на декларација, без суштинска промена во распределбата на моќта.
Неколку западноевропски земји, предводени од нордиските држави, покажуваат дека родовата еднаквост не е само политичка декларација, туку резултат на долгорочни, системски политики. Финска, Шведска, Норвешка и Исланд веќе две децении спроведуваат квоти за родова застапеност во политичките партии, владините тела и корпоративните одбори. Резултатите се видливи: 50% министерки во владите на Норвешка, Германија и Холандија, 64,3% во Финска, 63,6% во Шпанија и дури 66,7% во Албанија – земја од регионот која успеа да го надмине европскиот просек.
Овие земји не застанаа само на бројки. Тие воведоа и поддржувачки политики како еднакво родителско отсуство, закони за еднаква плата и програми за лидерство на жени. Така, создадоа средина каде што жените не се само „вклучени“, туку и охрабрени да водат.
Балканскиот парадокс
Интересен е контрастот меѓу Албанија и останатиот дел од Балканот. Додека Тирана бележи највисока застапеност на жени во Владата во Европа, Србија има само 17% жени во парламентот, иако жените сочинуваат половина од гласачкото тело. Овој парадокс укажува дека политичката волја – а не културниот контекст – е клучниот фактор за промена. Во Хрватска, жените сочинуваат околу 45% од Владата, што укажува на побалансиран пристап, но и на потреба од понатамошна работа. Србија и Црна Гора се движат околу 30%, што покажува постепено зголемување, но и натамошна зависност од традиционалните модели на моќ. Најзагрижувачка е ситуацијата во Босна и Херцеговина, каде што жените заземаат само околу 20% од владините позиции – бројка што ја одразува длабоката структурна нееднаквост.
Десет години, осум влади, минимален напредок
Во изминатите десет години, Северна Македонија имала осум влади, вклучувајќи три технички. Во ниту една од нив бројот на министерки не надминал пет. Процентуално, застапеноста на жените се движела од 14% до максимум 31% во однос на ресорните министерства, а уште пониско – од 8% до 20% – кога се зема предвид вкупниот број членови на Владата, вклучувајќи ги министрите без ресор и заменик-претседателите.
Највисоката застапеност е забележана во техничката влада од 2020 година, со пет министерки од вкупно 16 ресорни министерства (31%). Но дури и тогаш, тие сочинувале само 19% од вкупниот владин состав. Во 2024 година, во актуелната Влада, има само три министерки од 20 ресори – што претставува 15% застапеност, или 13% од вкупниот број членови на Владата.
Родовата рамнотежа останува декларативна
Овие бројки се далеку од европските стандарди за родова еднаквост. Современите демократии се стремат кон рамноправна распределба на власта – 50:50 меѓу мажи и жени. Во Шведска, на пример, Владата од 2022 година има 11 министерки од 24 члена (45,8%), иако таму не постојат законски квоти – туку внатрепартиски политики што ја поддржуваат родовата рамнотежа.
Во Албанија, Владата од 2021 година, предводена од премиерот Еди Рама, имаше 12 жени од 17 членови – највисок процент во историјата на земјата. Овие примери покажуваат дека политичката волја и системските политики можат да донесат брзи и суштински промени.
