Од „ќе чини“ до „исто како виза“: Разбиваме 6 митови за системот за патување што стапува на сила
Што ќе се промени од денес?
За да можете да влезете во Европската Унија од 12 октомври, ќе треба да се регистрирате во новиот Систем за влез/излез (EES), кој автоматски ќе евидентира кога државјани на трети земји влегуваат и излегуваат од Шенген зоната.
Новиот систем воведува дигитална евиденција на патници и ќе го замени претходното печатирање на пасошите. Европската комисија наведува дека EES ќе евидентира биометриски податоци (отпечатоци од прсти и фотографија од лицето), информации за пасошот, како и точното време и место на влез и излез од ЕУ. Целта е модернизација на граничните процедури, сигурна контрола на престојот на патниците и спречување на злоупотреба на документи и идентитети. Покрај тоа, се очекува системот да придонесе за поголема безбедност и намалување на нерегуларната миграција.
EES ќе се однесува на граѓани на трети земји на кои не им е потребна виза за краток престој, вклучувајќи ги граѓаните на Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина, Албанија и Македонија.
Иако станува збор за технички систем, а не за нов режим на патување, постои незадоволство кај граѓаните поради одредени дезинформации што циркулираат. Затоа ви донесуваме шест од најчестите митови и објаснување што е всушност вистина.
Мит 1: EES е нов визен систем
Не е вистина. EES нема никаква врска со визите. Не ја менува визната политика на ЕУ ниту воведува нови услови за патување. Тоа е дигитален систем за регистрација на гранични премини, кој автоматски го евидентира времето и местото на влез и излез, како и основните биометриски податоци (отпечаток од прст и фотографија).
Затоа, ако граѓанин на Србија може да патува во Шенген зоната денес без виза, ова ќе важи и кога EES ќе стапи во сила. Системот само ја олеснува работата на граничните службеници и спречува злоупотреби, како што е пречекорување на дозволениот престој.
Мит 2: EES се плаќа
И ова не е вистина. Користењето на EES не бара никаква компензација од патникот. Регистрацијата на податоци се врши во моментот кога ќе пристигнете на границата и е целосно бесплатна. За разлика од идниот систем ETIAS, кој ќе вклучува онлајн апликација и надомест, EES е целосно бесплатен бидејќи се имплементира само при физички премин на границата.
Мит 3: Патниците мора да се пријават однапред
Не мораат. Нема потреба граѓаните да се регистрираат однапред, да аплицираат или да пополнуваат формулари пред да патуваат. Сè се прави на самата граница, кога пасошот се скенира и податоците се внесуваат во заедничката европска база на податоци. Патникот не мора да прави ништо дополнително, освен што, како и досега, има важечки пасош.
Мит 4: EES има рок на важење
Нема рок на важење за регистрација во EES. Иако периодот на адаптација треба да трае до април 2026 година, тоа е само период кога ќе се прилагодат граничните премини, ќе се воведат физички системи на границата и ќе се организираат дополнителни ленти за оние кои не се регистрирани во EES. Затоа, тоа е период кога граничните службеници и патниците, како и самите европски земји, ќе се навикнат на системот.
Она што ги загрижува многумина е дали ќе мора да се регистрирате секој пат кога ќе влезете во Шенген. Вистината е дека нема да има потреба од тоа. Откако ќе се регистрирате во EES, тој важи три години од првата регистрација или додека не истече пасошот, по што регистрацијата мора да се направи повторно.
Системот не истекува и не бара никакво обновување.
Мит 5: Системот ќе се применува веднаш на сите граници
Нема. Иако EES е планирано да стапи во сила во 2025 година, неговата имплементација ќе биде постепена и ќе влезе во 2026 година. Прво ќе се активира на одредени копнени гранични премини, додека ќе достигне целосна функционалност во наредните месеци. Самите земји-членки го одредуваат темпото на воведување. Ова значи дека преминувањето на границата може да потрае малку подолго на почетокот, додека системот се користи.
Мит 6: EES и ETIAS се иста работа
Не, тоа се два сосема различни системи.
EES е систем за евидентирање на граничните преминувања, додека ETIAS е овластување за патување, односно електронска дозвола што ќе биде задолжителна за граѓаните на трети земји што патуваат без виза, но само кога ќе стапи на сила (веројатно во 2026 година). ETIAS се пополнува онлајн пред патувањето, за номинална такса, додека EES работи само на граничните премини. Накратко: EES ги евидентира влезовите и излезите, ETIAS го овластува патувањето.
Заклучокот е, дека ЕЕС не носи дополнителни обврски за граѓаните на Западен Балкан, туку претставува чекор кон модернизација и дигитализација на границите на ЕУ. Системот треба да ги забрза процедурите и да ја зголеми безбедноста, а не да го отежни патувањето. Иако звучи сложено, во пракса за повеќето патници единствената разлика ќе биде помалку печати во пасошот и поголема дигитална контрола.
