Иако пронајдокот на тркалото пред околу 6.000 години направи револуција во сè, од транспорт до производство на керамика, неговото точно потекло сè уште е мистерија за археолозите. Но, една нова студија која користи техники од структурната механика сугерира дека источноевропските рудари за бакар можеби биле движечката сила зад трите главни иновации во технологијата на тркалата уште во 3900 п.н.е.
Археолошки докази за тркала и возила на тркала има изобилство во бакарното доба (околу 5000 до 3000 п.н.е.) низ Европа, Азија и Северна Африка, вклучувајќи борбени сцени насликани на ѕидови, минијатурни тркала, детски играчки, погребувања во вагони, па дури и раните текстуални референци за технологијата. Меѓутоа, бидејќи тркалото било усвоено толку брзо, не е јасно точно каде и кога е првпат измислено – или дали е измислено независно во различни времиња и места.
Постојат три главни теории за потеклото на тркалото. Една сугерира дека првпат се појавило во Месопотамија околу 4000 п.н.е. а потоа се проширило во Европа. Друга теорија сугерира дека било развиено околу понтискиот брег на северна Турција околу 3800 п.н.е. Третата главна теорија тврди дека тркалото било измислено на Карпатите помеѓу 4000 и 3500 п.н.е., и од таму се раширило во различни насоки.
Оваа трета теорија, изнесена во 2016 година од историчарот Ричард Булиет, почесен професор на Универзитетот Колумбија и коавтор на новата студија, се потпира на идејата дека, околу 4000 п.н.е., многу бараната бакарна руда станала потешка за пронајдете, барајќи од рударите да патуваат длабоко во рудниците и да ги влечат контејнерите со руда назад. Моделите на вагони од доцното бакарно време кои се пронајдени во регионот на Карпатите се правоаголни со трапезоидни страни – слични на колите за рударство денес, напиша Булиет во книгата „Тркало: пронајдоци и реинвенции“ (Колумбија Универзитетот Прес, 2016).
Во студијата објавена во средата во списанието Royal Society Open Science, Булиет и коавторите Каи Џејмс, воздухопловниот инженер во Georgia Tech и Ли Алакок, инженер на Универзитетот во Илиноис, Урбана-Шампејн, го детализира нивниот модел за тоа како тркалото најверојатно еволуирало.
Започнувајќи со нивното знаење за древните системи на тркала засновани на археолошки докази, тимот употребил пресметковна механика и наука за дизајн за да истражи како луѓето можеби претвориле сет од едноставни ролки во систем за тркала и оска.
Во нивната студија, истражувачите сугерираа дека се потребни три иновации за тркалото да еволуира. Со оглед на потребата да се премести тешка корпа или кутија, луѓето веројатно користеле ролери поставени по патека, поместувајќи ги задните ролери напред по потреба.
Првата иновација – ролери со жлебови – би овозможила кутијата да лежи на ролери и да се движи напред-назад, без луѓето да мораат да шетаат околу неа за да ги заменат ролерите. Ова можеби им овозможило на луѓето да носат поголема количина. Втората иновација била сет на тркала, или тркала фиксирани на оска, што може да ѝ даде на количката можност за подобро манвеврирање и можност да помине преку камења и други остатоци. И третата иновација, каде што тркалата се движат независно од оската, најверојатно настанала околу 500 години по комплетот на тркалата и додала маневрирање на дизајнот, според истражувањето.
По генерирањето на оптимизиран дизајн на сет на тркала, тимот откри, врз основа на нивната пресметковна анализа, дека еволуцијата на тркалото и оската од едноставни ролки е веродостојна патека за развој што рефлектира сè повеќе енергетски ефикасен дизајн.
Сепак, истражувачите забележале дека тркалото не престанало да се развива во бакарното доба. На пример, пронаоѓањето на радијални топчести лежишта во 1869 година доведе до значителен напредок во автомобилската и машинската индустрија во 20 век.
Иако новиот модел може да објасни како тркалото е измислено во Источна Европа, се уште малку се знае за ширењето на пронајдокот. „Мислам дека сè уште е можно повеќе цивилизации самостојно да го откриле тркалото“, рече Џејмс.
Пристапот на пресметковниот дизајн што го презедоа истражувачите во оваа студија може потенцијално да се примени и на други археолошки прашања, рече Џејмс. „На пример, мислам дека има уште многу да се научи за тоа како точно биле изградени пирамидите“, рече тој. „Пресметувачкиот механички дизајн би можел да биде корисен во одговорот на некои од тие прашања.“
Извор: Live Science
