Секое време има свои пророци. Некои носат библии, други табели со податоци. Но малкумина успеале да го задржат вниманието на човештвото толку долго како Мишел де Нострадам, познат како Нострадамус – француски лекар и астролог од XVI век кој напиша околу илјада катрени (четворостишија) за кои неговите следбеници веруваат дека ја предвидуваат иднината.
Од Француската револуција до Втората светска војна, од подемот на Хитлер до 11 септември – речиси секој голем историски настан бил „пронајден“ во неговите зборови. И повторно, денес, медиумите бараат траги за 2025 година во неговите мистериозни стихови: колапс на империја, глобален економски потрес, па дури и климатска катастрофа.
Но пред да се возбудиме, вреди да си го поставиме прашањето кое науката секогаш го поставува: дали ова може да се тестира?
Катрените: огледало на желбата, не на иднината
Проблемот со Нострадамус никогаш не бил дали навистина напишал катрени – туку што значат тие. Неговите стихови се толку нејасни, симболични и поетски што можат да се толкуваат на десетици начини. Еден катрен може да се чита како предвидување за крај на кралство, природна катастрофа или економска криза – сè зависи од тоа кој го чита и кога го чита.
Науката не функционира така. Кога научникот предвидува затемнување, тој не вели: „ќе има темнина кога голема сенка ќе ја прекрие земјата“. Тој кажува точно кога, каде и колку долго. Претпоставките мора да бидат конкретни и проверливи. Ако не се – тоа не е наука. Тоа е литература.
Зошто ни требаат пророци – и зошто не треба да им веруваме
Фактот што луѓето и денес бараат смисла во катрените на Нострадамус не зборува толку за неговата „моќ“ колку за нашата човечка природа. Ние сакаме да веруваме дека постои некој кој знае што доаѓа. Стравот од непознатото е стар колку и самата цивилизација, а потребата за предвидливост е вградена длабоко во нашиот мозок.
Но во таа потрага по сигурност често забораваме дека најдобриот инструмент што го имаме за предвидување на иднината веќе постои – и се вика наука. Таа не работи со метафори, туку со податоци. Не се потпира на интуиција, туку на експерименти. Не вели „можеби ќе се случи нешто“, туку „ако условите се вакви, резултатот ќе биде ваков“.
Иднината не е напишана – таа се создава
Нострадамус бил фасцинантен човек на своето време – образован, љубопитен и внимателен набљудувач. Но неговите катрени не се патоказ до иднината. Тие се огледало на човечките стравови, надежи и фантазии. Тие повеќе ни кажуваат за тоа како размислувале луѓето во XVI век, отколку што ни кажуваат за тоа што ќе се случи во XXI век.
Науката, пак, не ја „погодува“ иднината. Таа ја гради. Секој податок, секој експеримент и секој модел ни овозможува да ја предвидиме иднината со поголема точност од кога било досега. А тоа значи дека наместо да читаме рими од минатото, подобро е да ги разбереме законите на природата – бидејќи тие се единственото „пророштво“ што навистина функционира.
