Норвешка денеска одбележува 12 години од терористичките напади на екстремната десница, во кои загинаа 77 лица во главниот град Осло и на островот Утоја.
Бомбите и пукањата на Андерс Брејвик на 22 јули 2011 година, беа најтешкиот колеж во земјата во мирно време и петти најсмртоносен копнеен терористички напад во Европа.
По 12 години, преживеаните и експертите велат дека малку е направено за да се исчисти крајнодесничарската идеологија зад крвопролевањето.
Брејвик (42) рече дека сакал да го привлече вниманието на неговиот „манифест“, кој изразува екстремно десничарска, антимуслиманска идеологија. Тој беше осуден на максимум 21 година затвор една година по нападите – неговата казна може да биде продолжена на неодредено време од норвешкото правосудство се додека тој се смета за закана за општеството.
Норвешка нема смртна казна.
21 јуни 2018 година – Европскиот суд за човекови права ја отфрли жалбата на Брејвик дека условите на неговото затворање, главно во изолација, ги кршат неговите човекови права. Одлуката е конечна, велат од судот.
1 февруари 2022 година – Барањето на Брејвик за условно ослободување е одбиено.
42-годишникот им кажал на тројцата судии дека се оградил од насилство и инсистирал дека не може да биде одговорен за нападите во јули 2011 година, во кои загинаа 77 луѓе, бидејќи му бил „испран мозокот“ од неонацистичкото движење Крв и чест.
Неговите забелешки не успеаја да ги убедат експертите, преживеаните и семејствата на жртвите, кои се плашеа дека ќе го искористи тридневното рочиште, кое во живо го пренесуваа неколку медиуми со мало задоцнување, како платформа за неговите радикални ставови.
Преживеаните и експертите велат дека говорот на омраза и екстремно десничарската идеологија која го инспирираше масакрот на 77 луѓе сè уште напредува.Норвешка сè уште се бори со разорното влијание на неговите дела и екстремно десничарската, антиисламска идеологија што ги инспирираше.
Дивеењето траеше 72 минути, а животот го загубија 69 луѓе. Други 33 се повредени од огнено оружје.
Лицата убиени на островот Утоја присуствуваа на младински камп на Лабуристичката партија. Повеќето од 700 кампери беа на возраст од 16 до 22 години, некои на возраст од 13 години.
Голем број луѓе го избегнаа масакрот фрлајќи се во студените води на езерото, каде некои беа спасени од локалните жители и посетителите.
Откако двапати ја повикал полицијата да се предаде, Брејвик продолжил да отвора оган, извикувајќи „ќе умрете, марксисти“. Специјална полициска интервентна екипа од Осло конечно пристигна на островот и Брејвик беше уапсен без да пружи отпор.
Иако Брејвик го призна и бомбашкиот напад во Осло и пукотниците во Утоја, тој се изјасни за невин по кривичната пријава што беше поднесена против него. Во ноември 2011 година, психијатри назначени од судот заклучија дека Брејвик боледува од параноична шизофренија. Второто испитување наложено од судот утврдило дека Брејвик бил здрав во моментот на нападите, а судењето било дозволено да продолжи, а конечната одлука за неговиот разум е оставена на судечките судии.
„Зголемена видливоста на десничарските екстремисти“
Столтенберг – сега генерален секретар на НАТО – ги опиша нападите како „национална трагедија“ и вети „повеќе демократија, повеќе хуманост, но никогаш наивност“ во иднина.
Но, и покрај повиците од Лабуристичката партија, останува загриженоста дека верувањата и мотивот зад нападите не се решени.
„Не успеавме да разговараме за ова“, рече Астрид Еиде Хоем, која сега е лидер на АУФ.
„Разговаравме за неподготвеноста на спасувачките служби, за бројот на полицајци што треба да ги имаме на улица, за бројот на хеликоптери, спомениците, менталното здравје на Брејвик… Но, немаше дискусија за политичката идеологија зад тоа“, нагласи таа.
Според Јакобсен, неколку фактори го објаснуваат овој неуспех.
Норвешка најверојатно наскоро ќе биде погодена од десничарски терористички напади, велат од полицијата.
Првата беше „силна потреба за национална кохезија“ која имаше ефект на „слабеење и замолчување на левицата“.
Столтенберг, рече тој, „избра да не кажува сурови политички вистини за нападите бидејќи тие сигурно би повлекле контрааргументи за одговорноста на лабуристичката влада за очигледните безбедносни пропусти што овозможија катастрофа од ваков размер“.
Дополнително, од 2013 до 2019 година, Fremskritspartiet, конзервативна десничарска партија во која Брејвик беше член, беше дел од владејачката коалиција и „секој обид да се каже едноставната вистина за 22 јули – а тоа е дека тоа беше убиствен напад од екстремната десница на левицата“.
„Така, парадоксално, во годините по 2011 година, имаше силно и успешно движење за заштита и унапредување на граѓанските права и слободата на говорот на исламофобите и десничарските екстремисти. Како несакан ефект, нивната видливост на јавниот простор се зголеми“, рече Јакобсен.
„Неговите ставови денес ги споделуваат повеќе луѓе“
Постапките на Брејвик се наведени како инспирација од други екстремни десничарски екстремисти, вклучувајќи го и извршителот на пукотниците во март 2019 година во две џамии во Крајстчерч, Нов Зеланд, во кои беа убиени 51 лице.
Пред две години, Норвешка, исто така, уште еднаш беше погодена од екстремно десничарски екстремизам кога вооружен екстремно десничарски активист, откако ја застрела својата посвоена, полуазиска сестра, се обиде да упадне во џамија во Берум. Верниците успешно го совладале.
Дури тогаш норвешката безбедносна полиција ги промени своите проценки и рече дека десничарските екстремисти имаат поголема веројатност да вршат домашен тероризам отколку исламистите. Осум години по нападот на Брејвик.
„Мислев дека Норвешка позитивно ќе се промени засекогаш по нападите“, рече Аасмунд Аукруст, тогашниот заменик-лидер на Лабуристичката младина, кој помогна да се организира кампот на Утоја во 2011 година.
„Десет години подоцна, тоа не се случи. И на многу начини, омразата што ја гледаме на интернет и заканите против луѓето во Лабуристичката движење се зголемија“.
Според партијата, секој трет преживеан во Утоја вели дека доживеал говор на омраза или директни закани од нападите во 2011 година.
Аукруст, сега национален пратеник на Лабуристичката партија, е еден од многуте што водеше кампања за национална истрага за десничарската идеологија.
„Она што беше многу позитивно по терористичките напади е тоа што луѓето го гледаа ова како напад врз цела Норвешка. Тоа беше начин на покажување солидарност“, рече Аукруст.
„Но, тоа исчезна. Тоа беше напад на мултикултурно општество. И иако тоа беше чин на една личност, знаеме дека неговите ставови ги делат повеќе луѓе денес отколку пред 12 години“.
Контроверзии околу спомениците
Политиката на меморијата – организацијата на колективната меморија од политичките агенти – од норвешката влада, исто така, се сметаше за „низа неуспеси“ од Јакобсен.
Владата одлучи да ја сруши значајната зграда во центарот на Осло оштетена од бомбардирањето. Зградата била украсена со џиновски мурал на слика на Пикасо изгравиран од норвешкиот скулптор Карл Несјар. Критичарите велат дека одлуката да се урне и да се замени со блескава нова зграда ќе ги избрише злосторствата од 22 јули 2011 година.
