Независните медиуми во Источна Европа се загрижени за финансиските празнини што ги остави неодамнешната одлука на САД да го намали странското финансирање на новинарите и цивилното општество. Тие стравуваат дека тоа ќе го забрза демократскиот пад.
Администрацијата на Трамп во средата потврди драстично намалување од 92% на финансирањето на странски програми што ги управува Агенцијата за меѓународен развој на САД (USAID). Администрацијата го оправда ова како мерка за штедење, тврдејќи дека ќе „спаси скоро 60 милијарди долари на даночните обврзници“.
Според податоци што сега се недостапни, USAID финансираше обука и поддршка за 6.200 новинари во 2023 година, помагаше 707 независни новински медиуми и поддржуваше 279 цивилни организации кои работат на зајакнување на независните медиуми, стои во извештајот на Репортери без граници (RSF).
Тие веќе истакна дека се чувствува значително влошување на слободата на печатот во САД откако Доналд Трамп дојде на власт. Тоа е закана која може да се прошири и на многуте земји каде што американското финансирање овозможи медиумите да работат независно од авторитарните влијанија или да ја надминат економската криза.
Euractiv разговараше со медиумски професионалци од Источна Европа, и сите ја споделуваат иста загриженост: наглото намалување на финансирањето може да нанесе трајна штета на медиумската инфраструктура во регионот.
„Ние сме мал тим новинари, не се занимаваме со собирање средства. Низ годините имавме некаква поддршка и не се дистрибуиравме многу“ рече Никита Дулнев, главен уредник на Mediazona Central Asia, независен руски новински медиум кој работи од егзил.
„Демократијата умира во темнината,“ рече тој, цитирајќи го слоганот на The Washington Post.
„И темнината е она што ќе дојде во регионот ако не се реши оваа ситуација со финансирање.“
Журнализам од егзил
Клуп, медиумска организација од Киргистан, е во тешка ситуација. Таа функционира како хибридна организација, со главниот правен субјект регистриран во Полска и дел од персоналот распоредени во странство за безбедносни причини, изјави коосновачот Ринат Тухватшин за Еврактив. Наглото менување на приливот на пари може да има големо влијание на нивните егзилирани новинари.
„Ако не успееме да продолжиме да им плаќаме, тие ќе се соочат со три тешки опции: да се вратат во Киргистан, што би било животозагрозувачки; да се обидат да најдат работа во Полска која може да ги поддржи нивните дозволи за престој во краток рок; или да поднесат барање за статус на бегалец, што не е идеално решение,“ рече Тухватшин.
„Но, медиумите финансирани од USAID не добиваат уреднички насоки од Вашингтон. Тие добиваат пари и се очекува да се занимаваат со објективно известување,“ вели извор од медиумската сфера на регионот кој сакаше да остане анонимен.
„Фактички, многу од работата на овие медиуми директно придонесе за националната безбедност на САД,“ рече друг медиумски професионалец од Источна Европа.
„Истражувањата откриваа поврзаности со организиран криминал помеѓу овие региони и американската економија. Во многу случаи, тоа беше инвестиција во глобалната стабилност.“
„Многу од индивидуите и организациите што сега се таргетирани се истражувачи и новинари кои откриле корупција, тајни информации и владини злоупотреби генерално,“ вели извор кој работи во цивилниот сектор во Источна Европа.
Украина под оган
Во Украина, околу 60% од медиумските професионалци веруваат дека целосното прекинување на американското финансирање ќе има катастрофални последици, според истражување на Институтот за масовни информации. Според директорката на НВО-то, Оксана Романиук, повеќе од 80% од медиумите во земјата работеле со поддршка од USAID.
„Многу украински медиуми многу зависат од финансирање од USAID и некои медиуми мораа да го прекинат своето работење… Има огромно влијание. Но мојот медиум имаше среќа да ја избегне оваа ситуација,“ рече Сергеј Судоренко, коосновач на Европска Правда, додавајќи дека последните USAID грантови биле откажани пред да бидат обезбедени.
Наместо тоа, неговата организација се потпира на финансирање од Националната фондација за демократија (NED), која исто така неодамна се соочи со финансиска несигурност.
„Ни беа дадени предупредувања дека имаат проблеми и можеме да се соочиме со проблеми со финансирање во иднина,“ рече тој. „Засега не сме директно погодени, но многу украински медиуми кои зависат од овие грантови се во сериозна неволја.“
Тој исто така изрази поширока загриженост: „Очекувам дека најмногу ќе бидат погодени медиумите за антикорупција, но точните детали се тешки за потврдување. Она што знаеме е дека ситуацијата брзо се влошува.“
Ризично работење во Србија
Ситуацијата во Србија е исто така драматична, со земјата која постепено се лизга надолу по Индексот на слобода на печатот на Репортери без граници (RSF). Власта директно или индиректно ги контролираат повеќето телевизиски станици, како и главните весници и повеќето национални радио станици.
„Неочекуваното замрзнување на грантовите на USAID веќе ја загрози слободата на печатот во Србија,“ изјавија неколку независни медиуми во Србија во писмо испратено до официјални лица на ЕУ и неколку држави-членки.
Како што анти-корупциските протести го загрозуваат режимот на високиот авторитарен претседател Александар Вучиќ, овие медиуми се „заробени помеѓу два пожари,“ вели висок европски дипломат.
„Замрзнувањето на грантовите од САД доаѓа по падот на рекламните приходи. Во последните недели, агенциите чекаат да видат како ќе се развие политичката ситуација пред да донесат било какви финансиски одлуки.“
Поддршката на Вашингтон за медиумите во Србија беше главно насочена преку непрофитните организации Интернјуз и IREX, кои се финансирани од USAID. Според податоците на американската влада, Србија добила вкупно 35 милиони долари од американската агенција во 2023 година.
За Стефан Ристиќ, директор на неделникот Време, српските независни медиуми се под „постојан притисок“ од кога Вучиќ дојде на власт пред повеќе од една деценија, додека српските власти продолжуваат да го игнорираат „слободата на изразување“ и „владеењето на правото“.
„Замрзнувањето на грантовите на USAID е само последниот предизвик со кој се соочуваме,“ додаде тој.
