Приближно кај едно од неколку стотици лица, дури и најмалите количини на глутен во исхраната може да предизвикаат силни болки во стомакот и да претставуваат сериозна опасност за здравјето. Иако некои имунолошки реакции можат да се следат до генетски причини, вклучени се и други фактори, што ја отежнува дијаностиката и утврдување на причините кои доведуваат до целијакија.
Користејќи трансгенски глувци, меѓународен тим на научници предводен од истражувачи од Универзитетот МакМастер во Канада, идентификувале клучна улога на клетките кои ја сочинуваат слузокожата на цревата, означувајќи важен чекор во развојот на нови терапии, пишува Science Alert.
Целијакијата е доживотен автоимунски пореметувач кој се активира со присуство на група на структурни протеини познати како глутен во цревата.
Знаци на целијакија и глутенова нетолеранција
Конзумирањето скоро било што содржи пченица, јечам или рж – што вклучува поголемиот дел од пецива, леб и тестенини – кај лица со оваа состојба може да предизвика симптоми како надуеност, болка, дијареа, запек, рефлукс па дури и повраќање. Во моментот, единствениот начин на лекување е избегнување на глутен.
Долгорочно гледано, нападите на имунолошкиот систем предизвикани од глутен го оштетуваат ресичките на тенкото црево – ситни структури кои ја зголемуваат внатрешната површина на цревните ѕидови за апсорпција на хранливи материи. Лицата со нелечена целијакија се изложени на поголем ризик од рак на дебелото црево и срцеви заболувања. Болеста е поврзана и со анемија, остеопороза, успорен раст, проблеми со плодноста и неуролошки пореметувања.
Гени, имунолошки систем и глутен
„Единствениот начин на кој сега можеме да ја лекуваме целијакијата е целосно исклучување на глутен од исхраната“, вели гастроентерологот Елена Верду од Универзитетот МакМастер и додава дека тоа е тешко да се постигне, а стручњаците се согласуваат дека безглутенската диета не е доволна.
Околу 90% од лицата со дијагноза на целијакија носат пар гени кои кодираат протеинот HLA-DQ2.5. Повеќето од преостанатите имаат сличен протеин, HLA-DQ8. Овие протеини (HLA – хумани леукоцитни антигени) на површината на имуниот систем „истакнуваат“ фрагменти на странски протеини за да ги предупредат другите клетки на имунолошкиот систем. Конкретно, HLA-DQ2.5 и HLA-DQ8 се обликувани така што „држат“ делови од глутен пептиди кои се отпорни на варење, со што „наредуваат“ на Т клетки да нападнат.
За жал, оваа упатства не се точни и често доведуваат до мешање на странските напаѓачи со сопствените ткива, што може да предизвика автоимунски реакции.
Како функционираат клетките кои обложуваат цревата?
За да се фокусира на оваа важна карика во ланецот, истражувачкиот тим уште еднаш го проверил изразувањето на главниот имунолошки комплекс во клетките кои ги обложуваат цревата на лица со лечена и нелечена целијакија, како и кај глувци со човечки гени за HLA-DQ2.5. Тие потоа креирале функционални живи модели на црева, наречени органоиди, користејќи клетки од цревата на глувци за да ги проучуваат на изразувањето на нивните имунолошки протеини, подложувајќи ги на воспалителни активатори, како и на претходно сварен и неоштетен глутен.
„Ова ни овозможи да ги намалиме специфичните причини и последици и да докажеме точно дали и како се одвива реакцијата“, вели биомедицинскиот инженер од МакМастер, Тохид Дидар.
Од ова стана јасно дека клетките кои ги обложуваат цревата не се само пасивни набљудувачи кои страдаат од колатерална штета во погрешниот обид да се ослободат од глутен – тие се клучни агенти, кои пренесуваат фрагменти од глутен кои ги разбија цревните бактерии и ги пренесуваат ензимите до имунските клетки специфични за глутен.
Нови можности за терапија
Познавањето на типовите ткива кои се вклучени и нивното подобрување во присуство на воспалителни микроорганизми дава на истражувачите нова листа на цели за идните третмани, потенцијално овозможувајќи милиони луѓе ширум светот да уживаат во пецива кои содржат глутен без ризик од непријатности.
Ова истражување е објавено во часописот Gastroenterology.
