Во Србија, просторот што претседателот Александар Вучиќ го нарече „најслободното место во срцето на Европа“ – т.н. Чациленд, шаторското населено место во Пионирскиот парк и околу Собранието – стана еден од најопасните јавни простори за новинарите. Според податоците на Асоцијацијата на независни електронски медиуми (АНЕМ), од овој простор се изведени најмалку 17 напади врз медиумски работници, а ниту еден случај сè уште нема судска завршница. Иако во два напади напаѓачите се јасно идентификувани, институциите не постапиле ниту по службена должност, ниту по пријавите.
Вучиќ, опишувајќи го Чациленд, го спореди со „галското село“ од стрипот Астерикс и Обеликс – место на отпор и слобода. Но, секојдневната ситуација на терен го демантира неговиот наратив. Од формирањето на кампот пред големиот студентски протест на 15 март, просторoт стана жариште на насилство, инциденти и целосно нарушена безбедност, со забележани пожари, пукање и редовни вербални и физички напади врз граѓани, студенти, политичари и новинари.
Иако станува збор за јавен простор во центарот на Белград, пристапот е ограничен. Кампот го контролираат групи блиски до власта, оградено е, а полицијата стои пред влезот – не за да го заштити јавниот ред, туку, според бројни сведоштва, за да го обезбеди самиот камп и да го ограничи движењето на другите. Пратеници неколкупати беа спречени да влезат во Собранието, а новинарските екипи често беа избркани, навредувани или нападнати додека се обидувале да известуваат.
Истражувачки редакции идентификуваа дел од луѓето кои го „чуваат“ Чациленд: лица од подземјето, осудувани за убиства, претходно барани со потерници, криминалци поврзани со трговија со дрога, како и лица блиски до структури на локални моќници. Сликата за „место на слободата“ брзо се распаѓа пред фактичките податоци.
Напади врз медиуми: крв, закани и уништена опрема
Еден од најтешките напади го претрпе јутјуберот Невен Јовановиќ, кој, додека интервјуираше луѓе во оградениот простор, беше удрен до степен да му тече крв од устата. Новинарот на ФоНет, Марко Чоњагиќ, беше нападнат од четворица мажи—тројца маскирани—кои го соборија на земја и го удираа додека носеше прслук со ознака „press“. Повеќепати беше нападнат и новинарот и политичар Немања Шаровиќ, врз кого беа фрлани шишиња, пиротехника и беше спречуван да снима.
Новинарката на Инсајдер, Ирена Стевиќ, беше опколена и остана без мобилен телефон, а нејзината колешка Наташа Миюшковиќ доби закани дека „ќе ѝ ги скршат сите коски“ доколку не ги избрише материјалите. Напаѓани беа и екипи на Истиномер, КРИК, како и новинарите на Н1, чии што сниматели на 20 ноември беа нападнати, а камерата – целосно уништена.
Според Раде Ѓуриќ од НУНС, десетици напади се изведени во или од Чациленд, а сите имаат заеднички именител: полицијата – присутна, но неактивна.
„Полицијата доби задача да не реагира“
Претседателот на Управниот одбор на АНЕМ, Веран Матиќ, изјави за Н1 дека сите напади се случиле во присуство на полицијата, но реакција немало.
„Кога Невен беше брутално претепан, не само што не го спречија нападот – не му помогнаа ниту кога беше тешко повреден. Истата точка на напад ја гледаме и кај новинарот на ФоНет. Полицијата се повлекува, а обезбедувањето на владејачката партија командува“, рече Матиќ.
Идентификувани напаѓачи — институциите молчат
Особено загрижува фактот што во најмалку два случаи новинар(к)ите самите ги идентификувале напаѓачите.
Новинарката Наташа Миюшковиќ го препозна Јеленко Пијевец – лице кое се појавува и во базата на КРИК – како еден од напаѓачите. По две дадени изјави пред обвинителството, три недели подоцна, таа вели дека нема никакви нови информации.
Слично е и со нападот врз Н1. Новинарката Маја Николиќ го идентификуваше Владан Сретеновиќ како човекот кој ја уништи камерата. Според извештаите на Радио Слободна Европа, Сретеновиќ претходно бил осудуван за убиство и за тешко претепување во Ариље.
Иако Н1 официјално се обратил до Министерството за внатрешни работи со прашања за статусот на двајцата осомничени, до објавувањето на текстот никакви информации не биле добиени. Министерот за внатрешни работи, Ивица Дачиќ, во меѓувреме тврди дека „полицијата реагира на секоја пријава“.
Најлоши две години за медиумите во последните 25
Матиќ, член и на Сталната работна група за безбедност на новинарите, оценува дека последните две години се најкритични во последните четврт век кога станува збор за напади врз медиумите.
„Лани, од 62 пријавени случаи, полицијата не испрати извештај до обвинителството во 34 случаи. Немаше истраги, немаше обвиненија. Само еден случај заврши со правосилна пресуда. Никогаш досега немало таков пад“, вели тој.
Според достапните информации, полициското однесување дополнително ескалирало со протестите, при што покрај игнорирање на насилството, забележани се и случаи во кои полицијата самата покажувала прекумерна сила.
Сликата што останува зад себе е јасна: просторот што политичкиот врв го нарекува „место на слободата“ стана симбол на самоволие, неказнивост и институционална тишина, во која новинарите ја вршат својата работа на сопствен ризик.
Извор: N1
