Кога во 1970-тите дошол конкурсот за новата библиотека, задачата била повеќе од техничка — требало да се создаде простор кој ќе ја претстави косовската културна тежина во рамките на тогашна Југославија. Мутњаќовиќ замислил зграда составена од бетонски модули и десетици куполи, инспирирани од византиска и исламска архитектура.
Зградата, со своите 16.500 квадратни метри, денес се протега преку неколку нивоа: читални, архиви, административни простории и амфитеатар, обединети во еден фасцинантен лавиринт од светлина и бетон.
Метална „чипка“ или рибарска мрежа?
Надворешноста е обвиена во алуминумска мрежа што некои ја нарекуваат „метална чипка“, а други — „фишинг нет“. Таа конструкција, според хрватски медиуми, е изработена во леваоница во Крапина, што додава нов слој на регионална поврзаност.
Внатрешноста, пак, е неочекувано топла и светла. Денот навлегува низ куполите, создавајќи мека, дифузна светлина која ги спојува просторот и тишината на книгите.
Љубов или одбивност — без средина
Со текот на годините библиотеката се најде на листите и на „најгрдите“ и на „највеличествените“ згради во Европа. За некои таа е архитектонска катастрофа, за други — уметнички манифест на Балканот.
Српски и хрватски архитекти често потсетуваат дека ова е единствен пример на балкански брутализам што ја спојува историјата на регионот без копирање на Западот. Во реалноста, студентите и истражувачите секојдневно ја полнат нејзината внатрешност, далеку од туристичките предрасуди.
Историја што ја надживеа војната
Отворена во 1982 година, библиотеката помина низ бурни децении — војна, уништување, повторна обнова — и сепак остана функционално срце на косовската култура. Денес е не само библиотека, туку и симбол на истрајност, меморија и идентитет.
Зошто оваа зграда сè уште предизвикува внимание
Архитектура како идентитет: Мешавина на византиски, исламски и модернистички мотиви — метафора за косовската сложеност.
Провокација на вкусот: Разликата меѓу надворешната „грдост“ и внатрешната топлина зборува за судирот меѓу форма и функција.
Жива институција: По сите промени, библиотеката и натаму е активен јавен простор, со повеќе од два милиона книги и архиви.
Детали за проектот
Архитект: Андрија Мутњаќовиќ (Хрватска)
Изградба: 1971–1982
Површина: 16.500 m²
Број на куполи: помеѓу 73 и 99 (во зависност од изворите)
Фасада: метална мрежа произведена во Крапина
Стил: комбинација на брутализам, модернизам, византиско-исламска инспирација
Цитат што ја опишува најдобро
„Ова е балканска верзија на брутализмот – и зграда што ја дели јавноста.“
(Bekim Ramku, World of Interiors, 2025)
