Во последните децении, пластиката стана неизбежен дел од нашето секојдневие – од амбалажа и текстил, до автомобили, козметика и уреди. Сепак, лошото управување со пластичниот отпад доведе до глобална еколошка криза, а сега станува јасно дека микропластиката (честички помали од 5 мм) и нанопластиката (уште помали) претставуваат сериозна закана за човечкото здравје.
Овие честички, наречени MNPs (micro- and nanoplastics), се наоѓаат во воздухот, водата и храната – вклучувајќи мед, сол, пиво и чај – и се докажано присутни во телата на луѓе и животни. Над 7.000 студии покажуваат дека тие се акумулираат во органите, мозокот, плацентата, спермата и мајчиното млеко, и можат да поминат дури и низ крвно-мозочната бариера.
Иако не сите научници се согласуваат со степенот на закана, бројни нови истражувања покажуваат дека MNPs имаат разорни ефекти врз здравјето – предизвикуваат воспаленија, оксидативен стрес, оштетување на клетките, нарушувања на хормоналниот систем и можни невродегенеративни болести како Алцхајмерова и Паркинсонова болест.
Особено загрижувачка е хормонската (ендокрина) дисрупција. Хемикалии во пластиката, како BPA и фталати, се поврзани со неплодност, рани или доцни пубертети, проблеми во развојот на фетусот и дури и зголемен ризик од рак. Кај децата, изложеноста на микропластика во раниот развој е поврзана со нарушувања во невроразвојот, ниско IQ и пореметувања на однесувањето.
Во експериментални студии врз животни, MNPs предизвикуваат оштетување на мозочните региони како хипокампусот и амигдалата – клучни за учење, меморија и емоционална регулација. Една студија на глувци од 2025 година сугерира дека микропластиката може да ја забрза прогресијата на невродегенеративни болести ако постои генетска подложност.
Исто така, е забележан алармантен пораст на аутизам на островот Гуам, каде се сомнева дека микропластиката игра значајна улога. Воедно, микропластични честички се откриени во артерии на пациенти со срцеви заболувања, што може да укаже на ризик од мозочни удари.
Микропластиката не се уништува лесно – делумно се излачува преку урина, измет и дишење, но дел останува засекогаш во телото. Поради тоа, расте бројот на експерти кои ја сметаат оваа закана за една од најитните јавноздравствени кризи на денешницата.
Светот мора да реагира. На неодамнешен состанок во Женева, над 100 држави побараа ограничување на производството на пластика, но нафта-производителите како САД и Саудиска Арабија го блокираа напредокот. Авторот повикува на итни мерки – регулација, редизајн на пластиката, обелоденување на хемискиот состав и сведување на употребата на минимум. Тој предупредува: ние ја создадовме оваа криза – и наша должност е да ја решиме.
