Податоците од последните истражувања покажуваат застрашувачки информации во поглед на младите и менталното здравје во целиот свет. Меѓу дел од нив се и тие дека еден од седум тинејџери на возраст од 10 до 19 години имаат ментално нарушување. Самоубиството е третата најголема причина за смрт меѓу младите од 15-29 години, а очигледни се недостатоците во способноста да се адресира адолесценското ментално здравје – се вели во истражување на Светската здравствена организација. Бројните предизвици со кои младите денес се соочуваат, влијаат директно на нивното здравје, дополнето од поинтензивните емоции и чувствителноста.
Ситуацијата не е сјајна ниту во светски рамки, ниту во земјава. Според податоците на ХЕРА, 53 проценти од девојчињата на 15 годишна возраст и 29 проценти од момчињата на таа возраст страдаат од повеќе психосоматски болести истовремено, повеќепати неделно. На овие податоци се надоврзува и бројката од 2022 кога дури 700 родители биле самохрани мајки меѓу 15 и 29 години.
Адолесценцијата е единствено и формативно време. Физичките, емоционалните и социјалните промени, вклучително и изложеноста на сиромаштија, злоупотреба или насилство, можат да ги направат адолесцентите ранливи на проблеми со менталното здравје. Заштитата на адолесцентите од неволји, промовирањето на социо-емоционалното учење и психолошката благосостојба и обезбедувањето пристап до грижа за менталното здравје се критични за нивната благосостојба за време на адолесценцијата и зрелоста. На глобално ниво, се проценува дека едно од седум (14 проценти ) од 10 до 19-годишниците доживуваат состојби со менталното здравје, но тие остануваат во голема мера непрепознаени и нетретирани.
Адолесцентите со состојби со менталното здравје се особено ранливи на социјална исклученост, дискриминација, стигма (која влијае на подготвеноста за барање помош), образовни тешкотии, ризично однесување, физичко лошо здравје и кршење на човековите права.
Фактори за менталното здравје
Адолесценцијата е клучен период за развивање социјални и емоционални навики важни за менталната благосостојба. Тие вклучуваат усвојување здрави навики на спиење; редовно вежбање; развивање вештини за справување, решавање проблеми и меѓучовечки вештини; и учење за управување со емоции. Заштитните и поддржувачките средини во семејството, во училиштето и во пошироката заедница се важни.
Повеќе фактори влијаат на менталното здравје. Колку повеќе фактори на ризик се изложени адолесцентите, толку е поголемо потенцијалното влијание врз нивното ментално здравје. Факторите што можат да придонесат за стрес за време на адолесценцијата вклучуваат изложеност на неволји, притисок за прилагодување кон врсниците и истражување на идентитетот. Влијанието на медиумите и родовите норми можат да го влошат нееднаквоста помеѓу реалноста што ја живее адолесцентот и неговите перцепции или аспирации за иднината. Други важни одлучувачки точки вклучуваат квалитет на нивниот домашен живот и односи со врсниците. Насилството (особено сексуалното насилство и малтретирањето), суровото родителство и тешките и социоекономските проблеми се препознаени ризици за менталното здравје.
Некои адолесценти се изложени на поголем ризик од ментални здравствени состојби поради нивните услови за живот, стигма, дискриминација или исклучување или недостаток на пристап до квалитетна поддршка и услуги. Тука спаѓаат адолесценти кои живеат во хуманитарни и кревки услови; адолесценти со хронични заболувања, нарушување на аутистичниот спектар, интелектуална попреченост или друга невролошка состојба; бремени адолесцентки, родители адолесценти или оние во рани или принудни бракови; сирачиња; и адолесценти од малцински етнички или сексуални средини или други дискриминирани групи.
Емоционални нарушувања
Емоционалните нарушувања се чести кај адолесцентите. Анксиозните нарушувања (кои може да вклучуваат паника или прекумерна грижа) се најраспространети во оваа возрасна група и се почести кај постарите отколку кај помладите адолесценти. Се проценува дека 4,4 проценти од 10-14-годишниците и 5,5 проценти од 15-19-годишниците доживуваат анксиозно растројство. Се проценува дека депресијата се јавува кај 1,4 проценти од адолесцентите на возраст од 10-14 години и 3,5 проценти од 15-19-годишниците. Депресијата и анксиозноста делат некои од истите симптоми, вклучувајќи брзи и неочекувани промени во расположението.
Анксиозноста и депресивните нарушувања можат длабоко да влијаат врз посетувањето на училиште и училишните обврски. Социјалното повлекување може да ја влоши изолацијата и осаменоста. Депресијата може да доведе до самоубиство.
Нарушувања во однесувањето
Нарушувањата во однесувањето се почести кај помладите адолесценти отколку кај постарите адолесценти. Нарушувањето на вниманието и хиперактивноста (ADHD), кое се карактеризира со тешкотии при обрнување внимание и/или прекумерна активност и дејствување без оглед на последиците, се јавува кај 2,9% од 10-14-годишниците и 2,2 проценти од 15-19-годишниците. Нарушувањето на однесувањето (кое вклучува симптоми на деструктивно или предизвикувачко однесување) се јавува кај 3,5 проценти од 10-14-годишниците и 1,9 проценти од 15-19-годишниците. Нарушувањата во однесувањето можат да влијаат на образованието на адолесцентите и го зголемуваат ризикот од криминално однесување.
Нарушувања во исхраната
Нарушувањата во исхраната, како што се анорексија нервоза и булимија нервоза, најчесто се појавуваат за време на адолесценцијата и младата зрелост. Нарушувањата во исхраната вклучуваат абнормално однесување во исхраната и преокупација со храна, придружени во повеќето случаи со загриженост за телесната тежина и облик. Девојчињата се почесто погодени од момчињата. Нарушувањата во исхраната можат да влијаат на физичкото здравје и често коегзистираат со депресија, анксиозност и нарушувања поврзани со употреба на супстанции. Се јавуваат кај околу 0,1 проценти од 10-14-годишниците и 0,4 проценти од 15-19-годишниците. Тие се поврзани со самоубиство. Анорексија нервоза може да доведе до прерана смрт, често поради медицински компликации или самоубиство, и има повисок морталитет од кое било друго ментално нарушување.
Психоза
Состојбите што вклучуваат симптоми на психоза најчесто се појавуваат во доцната адолесценција или раната зрелост. Симптомите може да вклучуваат халуцинации или делузии. Овие искуства можат да ја нарушат способноста на адолесцентот да учествува во секојдневниот живот и образованието и често водат до стигма или кршење на човековите права. Шизофренијата се јавува кај 0,1 проценти од 15-19-годишниците.
Препознавањето на важноста на менталното здравје кај младите не само што помага во превенција на сериозни проблеми, туку и создава основа за посилни, посамоуверени и емпатични генерации.Затоа е неопходно да се поттикне отворен дијалог за емоциите и психолошките тешкотии, без осуда или стигма. Младите треба да знаат дека барањето помош е знак на храброст, а не слабост. Училиштата, медиумите и институциите имаат важна улога во едукацијата и создавањето безбедна средина каде секој млад човек може да се чувствува слушнат, прифатен и поддржан. Само преку заеднички напори можеме да изградиме општество кое го цени и негува менталното здравје како основа за личен и колективен просперитет.
Извори: Светска здравствена организација и ХЕРА
