На 31 октомври 2000 година, тројца астронаути од САД и Русија полетаа од Казахстан на дводневна мисија во орбитата. Нивната цел: новата Меѓународна вселенска станица (ISS), долга 109 метри, која требаше да стане првиот дом за човештвото во вселената.
Таа прва екипа – Експедиција 1 – имаше задача да ја „оживее“ станицата, да постави системи за поддршка на живот и комуникација, и да докаже дека луѓето можат да живеат и работат во орбитата со месеци.
25 години човечко присуство во орбитата
Во изминатите 25 години, повеќе од 290 луѓе од 26 земји ја посетиле ISS. Најголем дел се професионални астронаути, но меѓу нив имало и вселенски туристи и филмски режисери.
Според НАСА, станицата била домаќин на над 4.000 експерименти од повеќе од 5.000 научници од 110 земји.
ISS служи и како главен тренинг центар за идните длабоковселенски мисии, меѓу кои и програмата Artemis, која ќе врати луѓе на Месечината за првпат по повеќе од 50 години – и ќе подготви патот кон Марс.
Како беше изградена ISS?
Идејата за вселенска станица потекнува уште од 1950-тите, кога САД почнаа да замислуваат орбитален дом кој би служел како база за идни мисии кон Месечината.
Во 1984 година, претседателот Роналд Реган официјално го одобри проектот, а наскоро се приклучија Европа, Канада и Јапонија.
Меѓу 1994 и 1998 година, програмата Shuttle-Mir, заедничка со Русија, го подготви патот за ISS, воспоставувајќи нова ера на меѓународна соработка во вселената.
Улогата на Европа
Европската вселенска агенција (ESA) се приклучи во 1988 година, потпишувајќи меморандум за соработка со НАСА.
Европа изгради два клучни модули – меѓу кои и лабораторијата Columbus, каде се вршат истражувања во физика, материјални науки и биологија. ESA, исто така, изгради неколку автоматизирани товарни летала (ATV) кои носеа до 7 тони материјали и гориво до станицата.
Повеќе од една третина од пресуризираните делови на ISS се дизајнирани и произведени од европски компании.
25 години човечки приказни
ISS била сцена на големи човечки моменти. Во 2003 година, рускиот астронаут Јури Маленченко се ожени со својата свршеница Екатерина Дмитриев – додека бил 380 километри над Земјата.
Во 2004 година, Американецот Мајк Финке слушаше од орбитата како се раѓа неговата ќерка Тарали во Тексас.
Имало и тажни моменти: во 2007 година Даниел Тани дознал дека неговата мајка загинала во сообраќајка, а во 2011 Скот Кели дознал дека неговата снаа, конгресменката Габриела Гифордс, била ранетa.
Современи мисии и предизвици
Во 2024 година, Бутч Вилмор и Суни Вилијамс полетаа со новата капсула Boeing Starliner, но поради технички проблеми останаа на ISS девет месеци – далеку подолго од планираното. Подоцна SpaceX ги врати безбедно на Земјата.
Првиот вселенски турист, милијардерот Денис Тито, патуваше во 2001 година со руската екипа. Оттогаш, неколку приватни клиенти и дури и филмска екипа (во 2021) ја посетија станицата.
Во 2025 година, ISS ги пречека првите астронаути од Индија, Полска и Унгарија по повеќе децении.
Науката на ISS
Научниците на станицата израснале повеќе од 50 видови растенија, развиваат 3D печатење во орбита, и тестираат животоподдржувачки системи за идните мисии кон Месечината и Марс.
Крајот на ерата ISS
ISS се приближува кон крајот на својот „технички животен век“. НАСА и Роскомос планираат да ја деорбитираат станицата до 2030 година.
Во 2031 година, SpaceX ќе добие речиси 1 милијарда долари за да ја симне станицата во Пацификот, во ненаселено подрачје.
По тоа, нови комерцијални орбитални платформи ќе ја заменат ISS – почеток на новата ера на приватна вселенска индустрија.
