Секој 17 ноември е потсетување дека студентите се повеќе од учесници во образовниот систем – тие се двигатели на општествена промена, коректив на институциите и глас што историски го менувал светот тогаш кога возрасните го сметале за „премлад“ да биде слушнат.
Од Прага 1939, преку Париз 1968, до студентските движења во Латинска Америка, Блискиот Исток и денешните дигитални протести — па сè до студентите во Белград кои повеќе од една година упорно му се спротивставуваат на нарушеното владеење на правото и ја разнишуваат политичката рамнотежа — низ историјата студентите постојано ја носат истата порака: младинскиот отпор не може да се заглуши. Тие секогаш први ја препознаваат неправдата, први реагираат и први ја најавуваат иднината, многу пред системот да биде подготвен да ја прифати.
Но денешната генерација студенти се движи во свет што е многу поинаков од оној на нивните претходници. Наместо памфлети – имаат алгоритми. Наместо скришни состаноци – имаат Discord простори. Наместо долгогодишни студентски комитети и макотрпни процеси на мобилизација, денешните студенти собираат илјадници поддржувачи за само неколку часа, користејќи ја моќта на современите алатки за учење, организирање, дружба и отпор — алатки што ја прошируваат улогата на студентскиот глас далеку над универзитетскиот двор.
Студентите како барометар на општеството
Историјата ни покажува дека студентите често ја чувствуваат неправдата порано од сите други – и реагираат побрзо од целите институционални системи. Бараат подобра демократија кога другите се навикнале на компромис. Бараат реформи тогаш кога возрасните се обесхрабрени. Го гледаат светот со поинакви можности, не со стари ограничувања.
Но, овогодишниот Меѓународен ден на студентите носи и уште една порака за Македонија: овој ден не смее да биде формалност, стандардна честитка или празнична објава. Тој треба да стане момент на признание и благодарност.
Благодарност за оние студенти што останаа да студираат, да твораат и да се борат во Македонија, и покрај тоа што секојдневно им се нуди билет за заминување. Благодарност за генерацијата што верува дека општеството може да се поправи, а не само да се напушти — иако знаат дека, премногу често, при вработување се бара партиска книшка наместо диплома, лојалност наместо знаење.
Генерацијата што мисли со алгоритми – и го менува светот со идеи
Денешните студенти живеат во епоха на вештачка интелигенција, хиперконекција и глобални мрежи на солидарност. Тие не чекаат институции да им дадат простор — го создаваат сами. Не чекаат медиуми да ги слушнат — ги градат своите. Не чекаат дозвола да делуваат — делуваат кога треба.
Современите студентски движења се поинакви од оние од минатиот век, но по сила и влијание се еднакво значајни. Во Непал, Discord сервери за неколку дена се претворија во дигитални плоштади што го урнаа премиерот. Во Мароко, младински групи организираа отпор без лидери, само преку доверба и неформални кодови. А студентите во Белград веќе повеќе од една година упорно го менуваат поредокот, не дозволувајќи неправдата да се нормализира.
Тоа е генерацијата што истовремено маршира и кодира. Протестира и иновира. Ги спојува улицата и дигиталниот простор, активизмот и технологијата. Нивната борба не ја делат на „онлајн“ и „офлајн“ — таа е едно исто, интегрирано искуство.
Но и покрај ваквата глобална динамика, Македонија за жал сè уште каска зад иновациите што ги трансформираат студентските услуги, универзитетските практики и пазарот на трудот во целиот свет. Платформи за студентска поддршка, современи кариерни центри, алатки за дигитална едукација и системи што ги препознаваат талентите се развиваат насекаде — но кај нас доаѓаат бавно, нецелосно или воопшто не пристигнуваат.
И токму затоа, Македонија им должи многу повеќе на своите студенти.
Македонија им должи повеќе на своите студенти
Ако некогаш постоеше генерација што заслужува повеќе простор, повеќе доверба и повеќе институционална поддршка – тоа е сегашната. Наместо да им кажеме „нема услови“, време е да создадеме услови. Наместо да ги замолуваме да останат, време е да им обезбедиме држава што вреди да се избере.
Да не им оставаме генерациски трауми. Да не им ги пресликуваме нашите општествени несигурности. Да не им го пренесуваме стравот – туку визијата.
Меѓународниот ден на студентите не е само датум во календарот. Тој е обврска.
Обврска да создадеме систем што ќе ги слушне студентите, ќе го почитува нивниот критички став и ќе го поддржи нивниот интелектуален бунт.
Зашто студентите никогаш не биле „најмладата возраст“ на општеството – туку неговиот најсилен двигател.
