Дури 35.000 украински деца сè уште се водат како исчезнати и се претпоставува дека се наоѓаат во Русија или на територии под руска окупација, според американски тим експерти. Семејствата велат дека се принудени да преземаат очајни и ризични мерки за да се обидат да ги спасат.
Кога руските сили ја започнаа инвазијата во февруари 2022 година, децата беа киднапирани од домови за згриженост, од бојното поле по загинувањето на нивните родители или беа насилно одземани директно од своите семејства.
Русија ги отфрли барањата за враќање на децата, а еден нејзин официјален претставник ја обвини Украина дека „режира претстава за исчезнати деца“ за време на преговорите за прекин на огнот во Турција овој месец.
Во разговор за Гардијан, една мајка го опиша драматичното спасување на своите двајца тинејџерски синови, кои биле задржани во камп во Русија речиси шест месеци.
Откако руските сили го окупираа родниот град на Наталија, Херсон, на источната граница на Украина, во септември 2022 година, еден сосед ѝ предложил да ги испрати синовите во детски камп во Анапа, крајбрежен туристички град во Русија.
„Патувањето од 21 ден беше бесплатно и требаше да се вратат во Херсон на крајот. Момчињата сакаа да одат, но тоа беше голема грешка од моја страна што го дозволив“, вели таа.
Кон крајот на 2022 година, украинските сили го ослободија Херсон, но нејзините деца останаа во камп од другата страна на фронтот, и Русија не дозволи да се вратат дома.
„Властите на кампот одбија да ги пуштат децата без мое физичко присуство“, вели таа. „Не знаев што да правам.“
Со помош на украинска организација, Наталија доби пасош и лични документи за децата. Потоа сама патуваше преку границата до Анапа на северниот брег од Црното Море, минувајќи низ бројни гранични контроли и објаснувајќи им на руските војници зошто е таму.
Патувала шест дена, среде гранатирања, пред конечно да се соедини со своите деца во февруари 2023 година. „Не можете ни да ги замислите моите емоции – моите деца се сè што имам“, вели таа.
Досега само 1.366 деца се вратени или избегале назад во Украина, според украинската организација „Врати ги децата назад“. Тим од Универзитетот Јеил проценил дека дури 35.000 деца може да се наоѓаат во Русија или на нејзините окупирани територии.
Се стравува дека многумина биле одземени од руските сили и испратени во воени логори, згрижувачки семејства или посвоени од руски граѓани.
Преку темелно истражување на руски бази на податоци, официјални документи, семејни врски, па дури и сателитски снимки од локации и згради, тимот од Јеил успеал да ги идентификува илјадници деца.
Натаниел Рејмонд, извршен директор на Лабораторијата за хуманитарни истражувања при Јеил, вели: „Ова е веројатно најголемото киднапирање на деца за време на војна од Втората светска војна – споредливо со германизацијата на полските деца од страна на нацистите.“
„[Ако] детето е сместено во сиропиталиште… во основа е невозможно да се врати. Ќе биде изгубено“, додава Дарија Касјанова.
Сведоштва на неодамна спасени деца откриваат дека во камповите добивале воена обука и биле казнувани за зборување украински. „Моравме да ја пееме руската химна и да го нацртаме тробојниот симбол“, вели едно деветгодишно дете.
Децата биле и заплашувани дека нивните родители ќе имаат последици ако не соработуваат, вели Касјанова, претседателка на Украинската мрежа за детски права, која се залага за враќање на киднапираните деца.
Насилната депортација и киднапирање на украински деца не е новост, велат активистите и истражувачите. Касјанова вели дека сведочела на слични случувања за време на руската анексија на Крим во 2014 година.
Тогаш работела на евакуација на над 40.000 луѓе од Донецк и Луганск, вклучувајќи 12.000 деца. „Мојата ќерка тогаш имаше 11 години, а некои од нејзините пријатели што останаа беа испратени во руски воени кампови“, вели таа.
Активистите се загрижени дека многу деца ќе исчезнат во рускиот систем за посвојување, откако законите беа изменети за да се овозможи посвојување на украински деца од руски државјани.
„Понекогаш едниот родител е во Украина, а другиот е во окупирана зона со детето. Ако тој родител почине или биде уапсен, детето останува само и ризикува да биде сместено во сиропиталиште. И ако тоа се случи, враќањето е речиси невозможно. Ќе бидат изгубени“, вели Касјанова.
Рејмонд нагласува дека истражувањето на овие случаи е клучно: „Треба да се документира дека овие деца се насилно депортирани.“
„Земањето дете од една етничка или национална група и претворањето во дел од друга – тоа е воено злосторство“, вели тој.
Меѓународниот кривичен суд се согласи и во март 2023 издаде налози за апсење на рускиот претседател Владимир Путин и неговата комесарка за деца, Марија Лвова-Белова, за „воено злосторство“ – незаконска депортација на украински деца.
Враќањето на децата останува клучно барање за Украина во сите мировни преговори.
Ксенија, специјалистка за евакуација во украинската хуманитарна организација „Помагање за заминување“, вели: „Разговараме за територии – но нашите луѓе, нашите деца, се нашите вистински територии. Како можеме да се откажеме од нив?“
„Ова се наши деца, тие се Украинци и мора да се вратат дома. Русија нема никакво право врз нив“, додава таа.
Рејмонд смета дека децата се користат како заложници во преговорите. „Кога Русите започнаа, мислеа дека брзо ќе победат, па затоа ја започнаа оваа програма – не за да ги задржат децата, туку за да ја русификуваат Украина.“
„Но кога работите почнаа да се влошуваат, мораа да ја пренасочат пропагандата – од криење вина кон користење на децата како заложници во политичките преговори“, вели тој.
Администрацијата на Трамп во САД го прекина финансирањето на Јеиловата Опсерваторија за конфликти во февруари. Беше наредено сите податоци да бидат предадени на украински организации и Европол. Се очекува истражувачкиот тим да биде затворен на 1 јули.
