Сѐ повеќе авиокомпании се соочуваат со непредвидливи опасности и предизвици при навигација низ сè потесни воздушни коридори, поради растечкиот број конфликти во светот – од Украина, преку Иран, па сè до поширокиот Блиски Исток.
Еден пилот на британска авиокомпанија, зборувајќи за The Guardian под анонимност, опиша вознемирувачки момент кога за време на лет над Израел, системите за навигација на авионот покажале лажни податоци: часовникот на кабината одел наназад, а инструментите покажувале висина од само 1.500 стапки, иако реално летале на 38.000. Веднаш се активирал системот за избегнување терен, но пилотот знаел дека е во прашање „спуфирање“ на GPS сигналот – сè почеста закана во воздушниот сообраќај над конфликтни региони.
Пораст на глобални конфликти
Од инвазијата на Русија врз Украина во 2022 година, светот се соочува со пораст на државно водени војни. Според истражувањата, околу 65% повеќе територии се зафатени со конфликти во споредба со 2021 година – што претставува површина речиси двапати поголема од Индија.
Овие конфликти го тераат воздушниот сообраќај да избегнува големи зони – пред сѐ Русија, Украина, Иран, Израел, Блискиот Исток, а сега и делови од Азија и Африка – што доведува до подолги рути, повеќе гориво, повисоки цени и зголемена емисија на CO₂.
Геополитички ризици и инциденти во пораст
Во април, во екот на конфликт меѓу Израел и Иран, дваесетина летови беа пренасочени од аеродромот меѓу Дубаи и Доха – еден од најпрометните во светот. Air India целосно ги суспендираше летовите кон Европа и Северна Америка. Летовите меѓу Хелсинки и Токио сега траат до 3,5 часа подолго, а трошоците се зголемени до 39%, според проф. Викторија Иваникова од Универзитетот во Даблин.
GPS спуфирање – нова, невидлива закана
Во 2024 година е забележан раст од 500% на GPS спуфирање, најчесто над: Источен Медитеран (Израел, Либан, Египет), Црно Море и западна Русија и Индо-Пакистанска граница
GPS спуфирање – пракса во која воени или непријателски сигнали ги менуваат координатите што ги прима авионот – предизвикува лажни сигнали и предупредувања, што дополнително го оптоварува екипажот.
„Сè почесто се случува пилотите да ги игнорираат внатрешните системи на предупредување, бидејќи знаат дека не се реални“, вели поранешниот пилот на British Airways, Мајк Троуер, кој предупредува на ризикот од т.н. „нормализација на девијацијата“, каде екипажот почнува да ја прифаќа нестандардната ситуација како нормална.
„Летаме безбедно – но товарот расте“
Иако пилотите велат дека авиосообраќајот сè уште е исклучително безбеден, сè почестиот спој на геополитички тензии и технолошки интерференции значи дека тие треба да бидат постојано подготвени.
„Кога летате на 34.000 стапки над зона што е прогласена за безбедна над 33.000, тешко е целосно да не се прашате: дали 1.000 стапки навистина се доволни?“, заклучува пилотот кој доживеал спуфирање над Израел.
Се чини дека во новата ера на конфликти, не само патниците, туку и пилотите мораат да навигираат низ невидливи битки – војни на сигнали, дезинформации и постојана неизвесност.
