Во последниве години, интересот за литературата поврзана со Втората светска војна не стивнува. Романи за отпор, концентрациони логори, љубовни приказни и лични трагедии постојано се наоѓаат на листите на бестселери, особено по успехот на „Сите светла што не можеме да ги видиме“ на Ентони Доер, награден со Пулицер во 2015 година и адаптиран од „Нетфликс“.
Но, денес ретко се појавува нешто што директно произлегува од самото време – автентичен глас од срцето на 1930-тите. Затоа повторното објавување на романот „Кукаст крст“ (Crooked Cross) од Сали Карсон, младa англиска авторка, претставува културен настан. Ова дело, напишано по нејзин престој кај пријатели во Баварија, документира едно мало германско семејство во зората на нацистичката власт.
Уништување низ тишина
Семејството Клугер – родителите Ханс и Роза и нивните три возрасни деца – се собира за Божиќ 1932 година во нивниот дом во близина на Минхен. И покрај сиромаштијата, невработеноста и тешката економска ситуација, празничната атмосфера ги обединува. Но, сенката на иднината веќе се надвиснува над нив: на пијаното украсено со лампиони стои фотографија од Хитлер.
Еден месец подоцна, нацистите доаѓаат на власт. Хелми, чувствителниот син, добива функција во локалната партија. Љубовникот на неговата сестра Лекса, младиот хирург Мориц Вајсман, е отпуштен од болницата поради еврејското потекло. Како што доаѓа пролетта, семејството почнува да се распаѓа. Хелми инсистира Лекса да го напушти Мориц, а Ерих, најмладиот брат, се приклучува на СА (штурмабтајлунг), паравоената организација на нацистите.
Историска визија, современа релевантност
Карсон, која починала од рак во 1941 година, пишува со длабока човечка чувствителност и историска интуиција. Нејзината визија не е политичка, туку лична: таа го прикажува ефектот на нацизмот одвнатре – преку промени во семејната динамика, љубовни конфликти и морални дилеми.
Во една сцена, на танц вечер во Минхен, Лекса и Мориц случајно се судруваат со пар, по што следи грубо извикување: „Проклет Евреин, тргни се од патот!“ Карсон изјавила дека ги слушнала тие зборови во живо, додека танцувала со Евреин во Баварија – што ѝ го поттикнало пишувањето на романот.
Контроверзии и повратничка слава
Иако романот добил пофалби по објавувањето во 1934 година и бил адаптиран во театарска претстава, со премиера во Бирмингем и подоцна во Лондон, дел од британската јавност го осудила како антигермански. Канцеларијата на Лорд Чемберлен дури инсистирала сите изрази „Хајл Хитлер“ да се отстранат од сценариото.
Сепак, неговото повторно објавување од „Персефона Букс“ оваа пролет, како дел од нивната мисија да оживеат запоставена женска литература, претставува обновено признание за делото. Историчарката Франческа Боман истакнува дека романот е „поверлив од телеграмски извештаи, пофер од пропаганда, и поинтересен од двете“.
Прашања безвременски и лични
Најсилното прашање што го поставува „Кукаст крст“ не е политичко, туку интимно: што би направиле кога најблиските ви прифаќаат идеологии што ги презирате? Во време на глобален пораст на десничарски популизам и авторитарни тенденции, ова прашање одекнува со сета своја тежина и денес.
Со објавувањето на ова заборавено, но длабоко релевантно дело, Карсон добива заслужено место во пантеонот на литературата од Втората светска војна – како сведок, раскажувач и предупредувач.
Извор: BBC
