Тројната планетарна криза, која вклучува климатски промени, губење на биолошката разновидност и загадување, е поттикната од бројни човечки активности. Новиот извештај, насловен Глобален извештај за предвидување на планетарното здравје и човечката благосостојба, претставува увид во осум клучни глобални промени кои ја забрзуваат тројната планетарна криза. Извештајот е заеднички подготвен од Програмата за животна средина на Обединетите нации (UNEP) и Меѓународниот научен совет, повикувајќи го светот да обрне внимание и да одговори на новите предизвици.
Првата промена вклучува брз технолошки развој, со посебен акцент на вештачката интелигенција (ВИ) и дигиталната трансформација. Иако вештачката интелигенција нуди бројни можности за развој на економијата и општеството, таа исто така има влијание врз животната средина на различни начини, и позитивни и негативни. Примерите вклучуваат употреба на вештачка интелигенција во системи за оружје и во развојот на синтетичка биологија, што бара внимателна проценка од еколошка перспектива.
Второ, конкуренција за природни ресурси. Во светот на енергетската транзиција треба да се истакне побарувачката за критични минерали и метали, а се очекува таа да се зголеми за четири пати до 2040 година. Покрај тоа, има вода, шуми, земјиште и други природни ресурси.
Има и вооружени конфликти кои се зголемуваат, поттикнати од регионалните тензии, рушењето на владеењето на правото и други. Она што треба да се спомене е дека овие конфликти се повеќе се случуваат поради недостигот на ресурси и климатските промени, а во исто време конфликтите ги деградираат и загадуваат екосистемите.
Следната промена е масовното принудно раселување и миграција. Сè повеќе луѓе се принудени да ги напуштат своите домови поради конфликти или економски причини, како и поради природни катастрофи и климатски промени. Самото поместување може да има дополнителни последици, не само економски и социјални, туку и еколошки.
Во однос на континуираното зголемување на нееднаквоста, мислиме и на богатите и на сиромашните, други разлики во земјата, но и меѓу земјите. Тоа доведува до тензии, несигурност и намалена отпорност на општеството. На пример, последиците од климатските промени, кои ги предизвикуваат богатите на штета на сиромашните, кои немаат способност да им се спротивстават.
Во борбата против климатските промени, важна е и довербата во институциите, социјалните организации, медиумите и други. Сепак, има пад на оваа доверба, што ги ослабува и институциите. Седмата промена би можела да биде продолжение на претходната – се повеќе дезинформации и неточни информации. Ова, исто така, влијае на слабеењето на довербата за кое се дискутираше, а сето тоа заедно го отежнува ефикасното управување со кризи и глобални предизвици.
Конечно, се наведува зголемената глобална мултиполарност. Во оваа смисла, станува збор за зголемување на бројот на глобални актери како што се држави, организации или компании, кои имаат важно влијание врз меѓународните односи и политики. Иако ова е важно за меѓународната соработка и преговори, исто така може да го отежне постигнувањето глобален консензус за важни прашања – климатските промени, зачувувањето на биолошката разновидност и други.
Препораките презентирани во Извештајот наведуваат воспоставување на нов социјален договор кој ќе опфати пошироки слоеви на општеството, како што се автохтоната заедница и младите, со цел да се промовираат заедничките вредности и одржливиот развој. Нагласена е потребата од агилно и адаптивно управување со краткорочни цели со цел побрзо да се одговори на еколошките предизвици. Интегрирање на податоците и знаењето, притоа ставајќи ги достапни на оние на кои им се потребни, бидејќи комбинацијата на различни видови податоци и знаење ќе го направи поефикасно управувањето и одговорот на предизвиците и промените. Тука е и таканареченото усвојување на предвидување, кое вклучува активно следење и идентификување на потенцијалните ризици и промени, со цел да се создадат подобри стратегии кои ги намалуваат негативните последици, пред да дојде до реализација на ризиците и промените.
Фото: pexels
