Во времето на глобални температурни рекорди и природни катастрофи што веќе не се исклучоци туку норма, светот очајно бара решение. И, како и секогаш, очите се свртени кон технологијата. Од вештачка интелигенција до обновлива енергија, дигиталната ера ни ветува дека може да ја спаси планетата – или барем да го забави нејзиното умирање. Но, дали навистина сме на пат да ја искористиме технологијата како алатка за опстанок, или пак само ја користиме како нова маска за истите деструктивни навики?
Последните години донесоа неверојатен технолошки напредок во борбата против климатските промени. Напредни софтвери и вештачка интелигенција сега можат со висока прецизност да ги предвидат природните непогоди, да моделираат сценарија на глобално затоплување и да идентификуваат критични точки за интервенција. Некои од најголемите светски компании работат на дигитални системи што го оптимизираат користењето на електричната енергија во градовите, го намалуваат расипувањето на ресурси и ги следат емисиите на јаглерод во реално време. Сето тоа изгледа како чекор во вистинскиот правец.
Обновливата енергија исто така добива технолошки поттик. Соларните панели денес се поевтини и поефикасни отколку кога било досега. Ветерните турбини достигнуваат нови височини, и батериите за складирање електрична енергија постојано стануваат помоќни. Благодарение на иновациите, се појавуваат и нови алтернативи како хидрогенската енергија, кои, барем теоретски, би можеле да понудат одржливи решенија за индустрискиот сектор. Поголемиот дел од светот веќе ја разбира нужноста од енергетска транзиција – и технологијата е клучен фактор во нејзината реализација.
Но токму тука започнува парадоксот. Зашто истата таа технологија што треба да нè спаси, сè почесто се покажува и како нов извор на проблеми. Дигиталниот свет има реална еколошка цена. Производството на електронски уреди бара огромни количини на ретки минерали, чија експлоатација често доведува до уништување на екосистеми и загадување на води. Центрите за податоци, кои се неопходни за функционирањето на вештачката интелигенција, процесираат и складираат огромни количини на информации, а за тоа трошат енормни количества електрична енергија. Некои проценки велат дека глобалната дигитална инфраструктура може да достигне до 8% од вкупната светска потрошувачка на електрична енергија до 2030 година – што е речиси двојно повеќе од денешното ниво.
Технологијата не е само неутрална алатка. Таа е формирана и водена од економски интереси, и често се користи како маркетиншки параван за „зелени“ иницијативи кои во суштина остануваат плитки. Таканаречени „green tech“ компании се множат со вртоглава брзина, но вистинскиот еколошки импакт на нивните производи ретко се мери или анализира објективно. Многу од нив произведуваат решенија кои звучат иновативно, но реално решаваат само симптоми, не и причините на климатската криза. А причините, во најголем дел, се вкоренети во начинот на кој живееме, трошиме и произведуваме.
Не постои технологија што може да го неутрализира бескрајниот раст. Ако продолжиме да градиме економски систем што се потпира на постојано зголемување на потрошувачката – без оглед на тоа дали станува збор за автомобили, паметни уреди или енергија – тогаш и најзелената технологија ќе стане дел од истиот проблем. Одржливоста не доаѓа само од тоа што ќе користиме соларна енергија наместо јаглен, туку од тоа дали сме подготвени да живееме поинаку.
Тоа значи дека вистинското решение мора да биде двојно: и технолошко, и културолошко. Да, технологијата може да нè однесе чекор поблиску до свет со помал јаглероден отпечаток. Но без промена во вредностите – односот кон природата, концептот на прогрес, дури и дефиницијата на удобност – таа технологија ќе остане само ново лице на истото старо уништување.
Во борбата против климатската криза, потребни ни се повеќе од паметни уреди и алгоритми. Ни треба мудрост, визија и храброст да се соочиме со непријатните вистини: дека не можеме да изумираме планета, а потоа да ја поправиме со апликација. Исто како што не можеме да ја купиме иднината преку нова иновација, ако притоа заборавиме да ја почитуваме сегашноста.
