Колку пати сте се запрашале кој го измислил парите и кога тие првпат се појавиле? Иако денес плаќањето со банкноти, монети или дигитални средства го земаме здраво за готово, приказната за настанувањето на парите е фасцинантен пресек на човечката историја, култура и економија.
Парите како средство за размена постојат многу подолго отколку што мислиме. Од системи на натурална размена, преку метали, до хартиени и дигитални пари, тие го следеле развојот на цивилизациите и нивните потреби.
Пред парите, луѓето разменувале стоки: добиток, жито, кожа, чај, па дури и пердуви и слонови влакна. Она што имало вредност во заедницата служело како „валута“. Но, размената не била секогаш практична – што ако ткајачот не сака овца за ткаенина?
Така се појавила потребата за универзално средство кое сите би го прифаќале: парите.
Металните кованици се користат над 3.000 години. Најстарите облици се направени од бакар, а потоа и од бронза. Старите Римјани користеле бакарни грутки – „aes rude“ – како средство за размена.
Во Кина, уште пред нашата ера, се појавиле кружни бронзени или бакарни пари со квадратна дупка во средината. Интересно е што кинеските метални кованици се користеле сè до 1920 година – трајност што ретко се гледа.
Кинеската династија Тан во 7. век поставува темели на хартиените пари, но дури во 11. век се појавува официјалната валута – „Џијаоци“ (Jiaozi). Овие банкноти се печателе со повеќекратни печати за заштита од фалсификати.
хартиените пари значеле револуција – лесен за транспорт, полесен за производство, и поголема контрола на државата врз економијата.
Во Европа, првата хартиена новчаница е издадена во Шведска, на 16 јули 1661 година. Швеѓаните воведуваат нов систем кој брзо се проширува низ континентот. И покрај почетните сомнежи, хартиените пари стануваат популарни – значително ја намалуваат потребата за транспорт на злато и сребро.
За да добијат доверба, шведските власти ги печателе новчаниците со потписи од 16 авторитети. Поуката е јасна: вредноста на парите не е во материјалот, туку во довербата.
Денес постојат повеќе од 170 валути, но само 8% од светските пари – остатокот е дигитален. Ова го отвора патот за новата етапа: дигиталниот новац. Европската централна банка планира воведување на дигитално евро во следните години.
Од натурална размена, преку злато, хартија, до нули и единици на екран – историјата на парите е приказна за доверба, адаптација и технолошка иновација.
Нема еден одговор. Парите не се изум на еден човек или култура, туку еволуција низ милениуми, создадена од потребата на заедниците да разменуваат вредности на полесен, поправеден и поефикасен начин.
Следниот пат кога ќе земете банкнота или ќе направите дигитална трансакција, сетете се: зад секоја валута се крие долг пат, богат со приказни, кризи, иновации и – доверба.
