Во последните години, светот се соочува со сè почести и поинтензивни климатски екстреми – суши, поплави, топлотни бранови и неочекувани временски промени. И додека овие настани често се гледаат како далечни природни катастрофи, нивното влијание е многу поблиску отколку што мислиме – директно во нашите кошнички за пазарење. Цените на храната растат, а причината сè почесто лежи во климатските шокови кои го нарушуваат глобалниот прехранбен систем.
Научни студии објавени во 2025 година покажуваат дека екстремните временски услови се меѓу главните двигатели на инфлацијата на храната. Истражувачи од Центарот за суперкомпјутери во Барселона и Европската централна банка анализирале 16 случаи на драстични поскапувања на храна во периодот 2022–2024 година, и во секој од нив временските непогоди биле директен предизвикувач. Сушите во Калифорнија и Аризона, на пример, довеле до скок на цените на зеленчукот за над 80% во 2022 година. Во Австралија, поплавите ја зголемиле цената на зелената салата за 300%, а во Европа, сушата во Шпанија и Италија предизвикала поскапување на маслиновото масло за 50%.
Овие климатски настани не само што ги намалуваат приносите, туку и го нарушуваат синџирот на снабдување. Кога земјоделските култури пропаѓаат, понудата се намалува, а побарувачката останува иста – што води до раст на цените. Дополнително, транспортот и складирањето стануваат поскапи кога временските услови се нестабилни, што дополнително ја зголемува цената на крајниот производ.
Особено ранливи се културите што се произведуваат во ограничени региони. Кафето од Бразил и Виетнам, какаото од Гана и Брегот на Слоновата Коска, оризот од Азија – сите тие се погодени од екстремни температури, суши и поплави. Во Гана, температури до 50°C довеле до скок на цената на какаото за 300%, што се одразило и на цената на чоколадото во Велика Британија.
Оваа нестабилност има пошироки импликации. Растот на цените на храната ја поттикнува инфлацијата, ја отежнува монетарната политика и ги зголемува социјалните тензии. Во Велика Британија, екстремно топлата пролет во 2025 година придонела за неочекувано висока инфлација од 3,6% – највисока во последните 18 месеци. Во земјите во развој, каде храната зазема поголем дел од потрошувачката, оваа инфлација има уште посериозни последици – намалена потрошувачка, недостиг на хранлива храна и зголемена сиромаштија.
Истражувањата покажуваат дека овие климатски екстреми не се случајни, туку се „без преседан“ од историска перспектива. Температурите се далеку над она што би се очекувало во стабилна клима, а моделите укажуваат дека ваквите настани ќе стануваат сè почести и поинтензивни, особено ако емисиите на стакленички гасови продолжат да растат и тоа ќе влијае на храната.
Решенијата не се едноставни, но се неопходни. Инвестиции во климатски-отпорно земјоделство, подобра логистика, намалување на емисиите и социјални мерки за заштита на ранливите групи се дел од стратегиите што треба да се применат. Цената на храната не е само економски индикатор – таа е прашање на здравје, еднаквост и безбедност.
И додека временските непогоди продолжуваат да го менуваат светот, нивното влијание врз храната е најнепосредниот начин на кој секој од нас го чувствува климатскиот стрес. Од пазарот до трпезата – времето веќе не е само тема за разговор, туку фактор што го диктира животот.
