Длабоко во Хималаите, далеку од густо населените крајбрежја на Кина, Пекинг започна подготовка за еден од најголемите и најризичните инфраструктурни проекти во современата историја – изградба на тајна мегабрана на реката Јарлунг Цангпо.
Проектот, вреден околу 168 милијарди долари, има цел да произведува повеќе електрична енергија од која било друга хидроелектрана во светот. Според експертите, станува збор за систем без преседан, кој вклучува бушење на планински масиви и пренасочување на реката преку тунели, со цел да се искористи драматичниот пад на надморската височина од околу 2.000 метри на само 50 километри.
Енергетска моќ и стратешка контрола
Реката Јарлунг Цангпо, која подоцна во Индија станува Брамапутра, е највисоката голема река во светот. Само во нејзиниот „голем свиок“, потенцијалот за производство на електрична енергија се проценува на околу 300 милијарди киловат-часови годишно – речиси тројно повеќе од хидроцентралата „Три клисури“, досега најмоќната во Кина.
Кинеските власти тврдат дека проектот ќе помогне во намалување на зависноста од јаглен и ќе обезбеди стабилна енергија за иднината на електричните возила и енергетски интензивните модели на вештачка интелигенција. Но, аналитичарите предупредуваат дека станува збор и за проект од национална безбедност, кој дополнително ја зацврстува кинеската контрола над Тибет и чувствителните гранични региони.
Геополитички тензии и „водена бомба“
Во Индија, проектот веќе е означен како потенцијална „водена бомба“, поради стравувањата дека Кина би можела да ја користи контролата врз водата како средство за притисок. Десетици милиони луѓе во Индија и Бангладеш зависат од водите на Брамапутра за земјоделство, рибарство и снабдување со вода.
Иако кинеското Министерство за надворешни работи тврди дека проектот поминал „децениски истражувања“ и дека нема да има негативно влијание низводно, недостатокот на транспарентност и меѓудржавна координација ги продлабочува сомнежите.
Огромни еколошки и геолошки ризици
Регионот каде што се гради мегабраната е еден од најсеизмички активните во светот, со висок ризик од земјотреси, свлечишта и поплави предизвикани од топење на глечерите. Дополнително, „големиот свиок“ на реката е дел од исклучително чувствителен екосистем, дом на ретки шуми и загрозени видови како црвената панда и бенгалскиот тигар.
Научници и активисти предупредуваат дека проектот може да доведе до неповратно уништување на биодиверзитетот, како и до раселување на автохтоните заедници Монпа и Лхоба, чии животи и култури се тесно поврзани со реката и планината.
Цена на напредокот
Иако Пекинг ветува дека ќе ги почитува правата на локалното население, снимки на социјалните мрежи веќе покажуваат преселување на заедници во нови населби. Историјата на кинеските мегабрани, како „Три клисури“, каде беа раселени над еден милион луѓе, дополнително ги зголемува стравувањата.
Експертите предупредуваат дека без регионална соработка, Кина и Индија би можеле да влезат во опасна трка за изградба на брани, со сериозни последици за целиот слив. „Во спротивно“, предупредуваат аналитичарите, „ова нема да биде трка кон напредок, туку трка кон дното“.
