Балканот како судбина и архетип
Во својот воведен осврт, Ана Витанова-Рингачева ги нагласи специфичните карактеристики на прозата на Касабова: тивка женска нежност која, преку нејзиното „громко перо“, се претвора во глас што ја осветлува судбината на Балканот. За Витанова-Рингачева, Балканот кај Касабова е истовремено болка и судбина, простор на колективни трауми, но и на духовни извори и изобилство – „место на крајпатни чешми, лековити, издашни, даровити“.
Таа потсети дека во романот Граница авторката ја дефинира чешмата – Ајазмото – како „гостопримство без домаќин или Балкан без граници“. Тоа, според Витанова-Рингачева, е суштинска поента на целата поетика на Касабова: балканските приказни најубаво ги раскажуваат оние кои биле разделени, раселени, оние со „половина срце“, откинати од сопствениот дом.
Границата како траума и универзален симбол
Од свој агол, Капка Касабова ја разви темата на границите како длабоки историски и лични рани. Границата, истакна таа, е повеќе од политичка линија: таа е „раскинување на телото на земјата“, длабок рез што создава трајни последици за луѓето од двете страни. Во нејзините книги Кон езерото и Граница се испишува протест против насилното наметнување на овие линии на поделба кои продуцирале победници и поразени, асимилации и молчења. Таа создава психогеографија – карта на душевните предели на ликовите, наследници на големите колективни трауми на XX век. Таа во своето излагање ќе каже: „Јас сум од последното поколение на Железната завеса“ и токму затоа таа е инспирирана за овие приказни и судбини.
Во разговорот со Маџаровски, Касабова нагласи дека за неа пишувањето не е апстракција, туку конкретен животен чин. „Книгата кога ќе ја пуштиш да си живее живот, таа веќе не е твоја“, истакна таа, додавајќи дека нејзината најголема желба е книгите да ги читаат „нечитатели“ – луѓе што инаку немаат навика да земаат книга в раце.
Особено значајна беше нејзината саморефлексија: дека кога тргнала кон границите на Балканот, била „во полно незнаење“, но токму тоа ѝ овозможило отвореност и скромност. Научила да слуша – нешто што, според неа, на Балканот често ни недостига: повеќе сакаме да зборуваме, отколку да слушаме.
Водата како архетип и космички елемент
Касабова, чие име е судбински поврзано со водата, ја претстави водата како најмоќен и најтрансцендентален елемент на планетата. „Водата има памет, таа е женски елемент, таа е најсилниот елемент што ги победува сите“, рече таа. Водата е архетипска религија и суштина на животот, а чистата вода ќе стане „поценета и од златото“. Со оваа метафора Касабова не ја нагласува само еколошката димензија на своето творештво, туку и духовната – водата како извор на паметење, прочистување и бесконечност.
Човекот и местото
„Јас сум писател на местата“, рече Касабова. За неа местото е поважно од идеологијата – таму започнува историјата, таму се раѓа приказната. Она што ја фасцинира се животните искуства на обичните луѓе: како еден човек со кајче плови од Подградец до Трпејца во времето на Енвер Хоџа, или како семејство ја живее својата половина судбина од едната и од другата страна на границата.
Книжевната вечер во „Буква“ потврди дека Капка Касабова е писателка која ги отвора најсуштествените теми за современиот Балкан: идентитетот, границите, меморијата и човечкото достоинство. Со својата тивка, но продорна проза, таа создава мостови помеѓу луѓето, културите и времињата. А со своите поенти – дека вистинската сила е во слушањето, дека границите се вештачки, а водата е архетипски лек – Касабова ја претстави литературата не како уметност на зборовите, туку како практика на духовно и човечко преживување.
Во издание на Или – Или досега се преведени двете книги од нејзината тетралогија за Баланот, „Граница’ и „Кон езерото“.
Фотограф: Надица Манева Ангеловски
