Сапунот има прилично едноставна формула и долга историја. Но, со векови, водата била основно средство за капење. На пример, во цивилизацијата на долината Инд – култура која напредувала во делови на сегашни Пакистан, Индија и Авганистан од 2600 до 1900 п.н.е. — Големата бања во Мохенџо-Даро се смета за една од најраните јавни бањи за капење со пареа. Но, пареата може да чисти само до одреден степен.
Пред сапунот да стане главен во личната хигиена, голем дел од луѓето многу мирисале, вели Џудит Риднер, историчар од Државниот универзитет во Мисисипи која пишува за материјалната култура.
Иако модерните формули на сапун содржат многу дополнителни состојки, основниот сапун е прилично едноставна мешавина. Тоа е сол на масна киселина, комбинација од алкали – соединение растворливо во вода – и маснотии, вели Кристине Конкол, хемичар од Државниот универзитет во Албани. Како хемиско соединение, молекулата на сапун има глава што сака вода и опашка од јаглероден синџир што сака маснотии и масло што ги опкружува и подигнува молекулите на нечистотијата.
Оваа основна формула била клучна за предмодерните сапуни во античките цивилизации.
Древните форми на сапун тешко може да бидат откриени од историчарите поради една голема бариера: „Сапунот се деградира“, вели Сет Расмусен, хемичар историчар од Државниот универзитет во Северна Дакота. „Можеме да користиме хемиско датирање и археологија, но тоа бара примероците да преживеале од кога првпат биле произведени до сега.“
Најраните пишани записи за супстанции слични на сапун датираат од околу 2500 п.н.е. во Месопотамија. Глинените табли покажуваат дека Сумерите користеле вода и натриум карбонат – прашкаста сол како што е растителниот пепел – за да се исчистат, а пиво и топла вода за чистење на раните.
Неколку стотини години подоцна, Акадската империја во регионот на Месопотамија користела мешавина од растенија, како што се палма, бор и растение наречено тамарис. Таквата мешавина е во согласност со основните состојки на современиот сапун: алкали, како што е тамарисот; масло, како што е урмата; и абразив, како што е шишарката, објаснија Конкол и Расмусен во нивниот труд за сапун во антиката.
Луѓето веројатно ненамерно создале сапун, вели Конкол. Чистењето на мрсна тава со растителен пепел под висока температура би создало сапун, на пример, како и вриење животински масти со пепел од дрво. Историчарите ги следеле овие методи уште од Вавилон и древниот Египет. Натрон (еден вид сол), глина се други состојки кои се документирани во египетските остатоци, веројатно како дел од нивните рутини за капење.
Старите Грци и Римјаните имале малку поинаков пристап кон капењето. Откако ќе се исплакнеле во вода, се премачкувале со ароматизирани маслинови масла. Потоа, тие користеле закривена алатка наречена стригил за да ја изгребат преостанатата нечистотија. Но, ова можеби не било техника на чистење толку колку што беше маскирање, вели Расмусен.
„Честопати, маслата имаат растителни екстракти во нив кои би биле ароматични“, рече тој. „Значи, во овие временски периоди, маслата се користеле како парфеми.“
Повеќето од овие мешавини од сапуница се користеле за чистење на текстил наместо човечки тела. „Тоа било навистина повеќе индустриски процес отколку прашање за чистота“, рече Расмусен.
Историчарите не се сосема сигурни кога капењето со сапун станало рутинско, но во западниот свет, тоа било многу подоцна – веројатно почетокот до средината на 1800-тите, проценува Риднер.
„Тоа е цела конвергенција на фактори што го предизвикуваат“, вели таа.
„Како прво, евтините масти станаа пошироко достапни. Потоа, индустриската револуција го пресели производството на сапун од домаќинствата во фабриките. Градските инженери и реформаторите, исто така, се свртеа кон „чистење“ на имигрантските заедници, што исто така ја олесни смената. Плус, Граѓанската и Кримската војна ставија поголем акцент на стерилизацијата во болниците и здравствената заштита.“
„Тоа е некако сите овие фактори кои се здружуваат за да создадат масовен пазар за сапун што компаниите, како Procter & Gamble во САД, почнуваат да го користат“, рече Риднер.
Извор: Live Science
