Карипскиот остров Доминика е едно од местата кои се најзагрозени од последиците на климатските промени. Ќе успее ли нивниот план да станат првата нација во светот отпорна на климатските промени? Ураганот од петта категорија Марија го погоди карипскиот остров Доминика во септември 2017 година. Бурата првпат им беше објавена на жителите на малиот остров како тропска депресија на 16 септември, но во рок од два дена зголемената температура на површината на океанот и нискиот ветер доведоа до интензивирање на супербура од петта категорија, најсилниот можен ураган.
Кога удри на копното во Доминика, прво ја погоди територијата Калинаго и силно ја разорна. Ураганот однесе животи на целиот остров и ја чинеше Доминика над 3,5 милијарди источнокарипски длари (1 милијарда фунти/1,3 милијарди долари), што е еквивалентно на 226% од нејзиниот БДП во 2016 година, во загуби и штети. „Тоа беше најтешкиот ураган со кој се соочивме“, вели Фредерик.
Доминика е една од најранливите земји од катастрофи на Земјата, што значи дека земјата се соочува со избор помеѓу градење отпорност или ризик да се заглави во неодржлив циклус на уништување и обнова од опасности кои на крајот би можеле да го направат животот таму неостварлив. Откако две од најскапите природни катастрофи во земјата се случија во рок од две години една од друга (2015 и 2017 година), премиерот на Доминика изјави дека земјата се нашла „на првата линија на војната против климатските промени“ и ги објави плановите да ја направи Доминика „првата нација во светот отпорна на климата“. Изградбата на отпорност во секој аспект на општеството беше од суштинско значење за да се обезбеди островот да остане вселив.
Меѓу клучните мерки за општа отпорност е системот за рано предупредување на Доминика – механизам за однапред предупредување на жителите за опасните временски настани, давајќи им време да направат подготовки за спасување, како што е преместување на повисоките места. Уникатниот систем на Доминика вклучува грасрут пристап на поддршка и комуникација користејќи традиционални лушпи од раковини.
„Предупредувањата се важни за секого. Тие спасуваат животи. Тие поддржуваат егзистенција. Тие дозволуваат местата да бидат погодни за живеење“, вели Илан Келман, заменик-директор на Истражувачкиот центар за предупредување на Универзитетскиот колеџ во Лондон (UCL), првиот истражувачки центар во светот посветен на науката за предупредувања.
Заштитата на секојдневниот живот на жителите на Доминика значи спроведување на рани предупредувања низ заедниците и нивно интегрирање со други заштити. Меѓутоа, долгорочно, големото прашање што се задржува е дали тоа ќе биде доволно.
Малите островски држави во развој како Доминика се несразмерно погодени од климатските промени, што значи дека ќе загубат уште повеќе од другите земји доколку глобалната заедница и големите емитери на стакленички гасови не ги исполнат обврските за намалување на емисиите.
Границите за адаптација на некои острови може да бидат надминати многу пред 2100 година, вели Шобха Махарај, научник за климатските влијанија и главен автор на поглавјето за малите острови во најновиот извештај на Меѓувладиниот панел за климатски промени (IPCC). Ова значи дека некои мали острови се соочуваат со закана за нивната животна средина, како поради покачувањето на нивото на морето, така и поради изложеноста на повторени екстремни временски настани.
IPCC наслика загрижувачка слика за тоа како малите острови веќе ги чувствуваат влијанијата на климатските промени. Во Доминика, зголемувањето на нивото на морето што го зголемува ризикот од бури и зголемувањето на јачината на ураганите се меѓу главните грижи за климатските промени, заедно со поплавите и лизгањето на земјиштето. Студијата од 2019 година заклучи дека бура со јачина на Марија е речиси пет пати поголема веројатност да се формира сега отколку во 1950-тите.
IPCC ги издвојува системите за рано предупредување како клучен столб на климатската адаптација низ ризичните области од урагани и поплави до екстремни горештини и ширење на болести низ светот. Признание се дава на системите за спасување животи по разорниот европски топлотен бран од 2003 година и забележува дека, во случај на ризик од поплави, тие можеби се единствената мерка за намалување на жртвите.
На климатската конференција Cop27 во Шарм ел-Шеик, Египет, минатата година, генералниот секретар на ОН, Антонио Гутереш, откри план за да се осигура дека сите на планетата ќе бидат заштитени со системи за рано предупредување во следните пет години.
„Ранливите заедници во климатските жаришта се заслепени од каскадни климатски катастрофи без никакви средства за претходно предупредување“, рече тој, истакнувајќи дека земјите со ограничена покриеност на рано предупредување имаат смртност од катастрофи осум пати поголема од земјите со висока покриеност.
Случајот на Доминика е особено незгоден поради нејзината планинска топографија и поради тоа е покомплексно генерирањето точни екстремни временски прогнози – особено за поплави, вели Емили Вилкинсон, виш научен соработник во Институтот за прекуокеански развој, тинк-тенк со седиште во Лондон. „Многу заедници се целосно отсечени од тропски циклони, понекогаш со недели“ вели таа.
Жителите на Доминика како најважен чекор за раното предупредување за временски непогоди го користат личното предупредување, претежно на своите соседи. Овој елемент на соседска комуникација е многу важен за системите за рано предупредување, вели Џенифер Триведи, асистент професор по антропологија на Истражувачкиот центар за катастрофи на Универзитетот во Делавер.
„Често, кога ги прашувам луѓето на теренот каде слушнале за доаѓањето на ураган или промена на поплавите, тие зборуваат дека тоа го слушнале од пријатели или соседи“, вели таа. „Некој тропнал на нивната врата. Еден пријател им се јавил дома. Тие слушнале за тоа во црква. Тие мрежи се од суштинско значење затоа што луѓето ги знаат, им веруваат“.
Овој сложен синџир на комуникација обезбедува важни системи за да допре до луѓето на повеќе начини, додава таа, покрај предупредувањата испратени до паметните телефони. „Не можеме да очекуваме дека тоа ќе биде единствениот систем за предупредување. Многу луѓе ширум светот немаат [паметен телефон], не ги користат сите негови способности или можеби се во област што не добива сигнал исто така“.
Фредерик Доналдсон, координатор за катастрофи за територијата и член на заедницата Калинаго, вели дека каскадниот систем на Доминика за рано предупредување се користи со векови од домородните луѓе.
Денес, системот започнува со итни официјални информации на национално ниво кои се провлекуваат низ различни фази додека не стигнат до заедницата. На територијата на Калинаго, советот, локалната управна власт предводена од шефот на Калинаго, е во срцето на системот.
„Добива информации од Националната канцеларија за катастрофи“, вели Доналдсон. „Системот за предупредување за итни случаи потоа се активира, при што секој поглавар на селце добива инструкции и тие ги пренесуваат информациите низ заедницата. Секое село има пет или шест лица обучени за одговор во итни случаи во заедницата“.
Мрежата што пренесува информации за бура користи мешавина од модерни и традиционални методи.
Од модерната страна, чет-група за одговор при итни случаи се користи од страна на официјалните лица за катастрофи во земјата за да го предупредат советот, кој се движи да го пренесе тоа до заедницата, вели Доналдсон. „Излегуваме со систем за јавно обраќање, возиме низ територијата и испраќаме пораки. Известувањата се испраќаат и преку радио билтени и паметни телефони.
А потоа, тука се и раковините. Калинаго дувањето на школки се користи стотици години за комуникација. На национално ниво, уникатниот звук на лушпата од раковини низ соседството покажува дека има свежа риба за продажба. Пред итните вести, кратките оптимистички повици за риби се заменуваат со долги, развлечени звуци.“
Махарај вели дека многу мали острови остануваат со голем предизвик во изградбата и одржувањето на интегрирани системи за предупредување, насочени кон луѓето, од крај до крај, иако се направени подобрувања во откривањето, следењето и прогнозирањето на тешките временски услови.
Се разбира, системите за рано предупредување се само еден од низата важни алатки за заштита на островите од климатските влијанија. Тие работат најдобро во тандем со ефективно управување со ризици од катастрофи и отпорна инфраструктура – како што се засолништата.
По ураганот Марија, беше основана Агенцијата за извршување на климатската отпорност на Доминика со длабок фокус на планирањето на катастрофи и системите за рано предупредување. Нејзината програма за подготвеност за итни случаи во заедницата ја процени ранливоста на сите заедници во Доминика на различни природни опасности, вели Вилкинсон, кој е советник на Cread од 2019 година.
„Таа дава приоритет кои заедници се најранливи и каква поддршка ќе им треба, вклучително и работи како стабилизирање на падините во заедниците кои честопати би биле отсечени од обилните врнежи и лизгање на земјиштето“.
Со 90% од нејзиното население кое живее во крајбрежни заедници, Доминика исто така подигна неколку морски и речни ѕидови за да ги заштити заедниците од поплави и има цел да ги направи своите здравствени установи поотпорни на екстремни временски настани. Друга критична инфраструктура, како што се нови патишта и мостови, се градат за подобро да се спротивстават на природните опасности.
Извор: BBC
Фото: Flickr
