Нашиот мозок секојдневно прима огромна количина информации, но само мал дел од нив се претвора во долгорочни сеќавања. Иако често ни се чини дека паметењето е случаен процес, најновите истражувања покажуваат дека зад него стои исклучително прецизен биолошки механизам.
Според истражување на Рокфелер универзитетот, постојат т.н. молекуларни тајмери – биохемиски процеси кои одредуваат дали некое искуство ќе остане запаметено или ќе исчезне со текот на времето. Научниците за првпат успеале во реално време да го следат мозокот додека учи, користејќи виртуелна реалност прилагодена за лабораториски глувци.
Истражувањето покажало дека секој молекул вклучен во паметењето функционира како дел од голем, прецизно усогласен оркестар. Дел од молекулите се активираат веднаш и помагаат во создавање на почетната меморија, но брзо исчезнуваат. Други се активираат подоцна и постепено го „зацврстуваат“ искуството, зголемувајќи ја веројатноста тоа да стане долгорочно сеќавање.
Оваа селекција е клучна за ефикасноста на мозокот. Да се памети сè би било енергетски неодржливо, па затоа мозокот задржува само информации кои ги препознава како значајни, корисни или често повторувани.
Како мозокот одлучува што вреди да се памети
Во центарот на овој процес се наоѓа таламусот, дел од мозокот кој функционира како контролен пункт за информации. Тој ги собира сигналите од различни мозочни региони, ги филтрира и ги испраќа најрелевантните кон мозочната кора, каде што се стабилизираат долгорочните сеќавања.
Експериментите покажале дека повторуваните искуства на пример места што често ги посетуваме или звуци што редовно ги слушаме, многу полесно се претвораат во трајни спомени. Наспроти тоа, ретките и неповрзани доживувања побрзо исчезнуваат од меморијата.
Три клучни молекули за трајно паметење
Научниците идентификувале три особено важни молекули: Camta1 и Tcf4, активни во таламусот, и Ash1l, кој делува во предниот кортекс. Иако овие молекули не се неопходни за создавање на почетната меморија, тие се клучни за нејзино долгорочно одржување.
Истражувачите ги опишуваат како „чувари на вратата на меморијата“ – без нив, спомените со текот на времето стануваат нестабилни и се распаѓаат.
Паметењето како универзален биолошки принцип
Интересно е што Ash1l припаѓа на група протеини кои не се поврзани само со когнитивното паметење. Тие учествуваат и во други биолошки процеси, како имунолошката меморија или механизмите со кои клетките ја „памтат“ својата функција за време на развојот.
Ова укажува дека паметењето не е исклучиво својство на мозокот, туку универзален механизам на животот – начин на кој биолошките системи ги чуваат информациите неопходни за опстанок.
Што значи ова за медицината
Подлабокото разбирање на овие молекуларни тајмери може да отвори нови можности за лекување на Алцхајмеровата болест и други нарушувања на меморијата. Доколку се утврди кои молекули и мозочни региони ги одржуваат сеќавањата „живи“, ќе стане можно целно да се поддржат или заменат оштетените мемориски патеки.
Таквиот пристап не би значел само забавување на губењето на меморијата, туку и активна обнова на когнитивните функции.
Што следува понатаму
Следната фаза од истражувањата ќе се фокусира на тоа како овие молекуларни тајмери се активираат, колку долго остануваат активни и како различните делови на мозокот меѓусебно соработуваат во процесот на паметење.
Особено внимание повторно се посветува на таламусот, кој се покажува како диригент во сложената мрежа на мозочни врски. Животот на една меморија, очигледно, не започнува и не завршува во хипокампусот – туку се обликува и одржува преку поширока и пософистицирана невронска архитектура.
