Вчера, американскиот претседател Доналд Трамп објави дека Израел и Хамас се согласија на „првата фаза“ од неговиот мировен план за Газа — пресврт што најавува прекин на огнот, размена на заложници и постепено повлекување на израелските сили од појасот Газа.
Овој договор, посредуван од Египет, Катар, Турција и САД, доаѓа на втората годишнина од нападот на Хамас на Израел од 7 октомври 2023 година — настан што го отвори најразорниот конфликт во Газа во последниве децении.
Што точно содржи „фазата 1“?
Според медиумите и дипломатските извори, клучните точки на оваа фаза вклучуваат:
Прекин на огнот и суспензија на милитарните операции, веднаш по одобрувањето на договорот. Слободно ослободување на заложниците — живи и починати — во рок од 72 часа по ратификацијата. Ослободување на палестински затвореници: околу 2.000 лица држани по конфликтот од 7 октомври 2023 година, вклучувајќи жени, деца и осудени на доживотна казна. Првично повлекување на израелските сили во согласност со линијата изразена како „жолта линија“. Тоа значи делумно повлекување, додека Израел ќе задржи контрола над некои критични точки, особено на границата со Египет. Воведување на хуманитарна помош, со отворање на премини за несметано доставување на стоки и лекови во Газа. Овој план всушност е дел од поширок 20-точков рамковен предлог на Трамп, кој вклучува и идеја за преодна управа, реконструкција и редефинирање на улогата на Хамас во идната владина структура во Газа.
Како се радуваат луѓето – и зошто со резерва
Светските лидери, вклучувајќи го Генералниот секретар на ООН Антонио Гутереш и британскиот премиер Кеир Стармер, ја поздравија вестта и повикаа на нејзина целосна реализација.
Но зад радоста се кријат големи прашања и неизвесности:
Која е улогата на Хамас во иднината? Дали ќе се демонтира целосно или ќе задржи некаква оперативна улога под контрола?
Кој ќе управува со Газа во временскиот период на повлекување? Израел е против враќање на Хамас во власт, но нема јасна алтернатива од палестинската страна.
Дали договорот ќе издржи? Минатите примери покажуваат колку лесно прекини на примирје се повторуваат.
Недостаток на временски рокови и детални механизми остава простор за политичка манипулација и одлагање.
Зошто ова е пресвртно
Овој договор е можеби најконкретен напредок од почетокот на конфликтот. Тој ги консолидира очекувањата на многумина, отвара пат за хуманитарно олеснување и создава дипломатска динамика која долго недостасуваше.
За САД и Трамп, овој договор значи голема дипломатска победа по години на нестабилност во регионот. За Израел, ветува олеснување и враќање на заложниците. За Палестинците – надеж за олеснување на блокадата, враќање на надлежности и обновување. Но, тоа е само почеток.
Количество промени треба да се спроведат — стотици детали треба да се финализираат, механизми да се воспостават и доверба да се изгради.
Критики и ризици
Некои аналитичари предупредуваат дека фаза 1 може да биде само краток предах за Хамас да се реорганизира. Внатрешен отпор во Израел — особено од екстремни групи — може да блокира продолжување на процесот.
Покрај тоа, на прашањето на одговорноста за војните прекршувања, овој договор не содржи јасни механизми за праведно судење или надзор.
Напредните чекори
Ратификација од израелската влада — ако не добие одобрување, договорот не стапува на сила. Ослободување на заложниците веднаш, најверојатно во рок од 72 часа по ратификацијата. Привремено повлекување на израелските сили и отворање премини за хуманитарна помош. Преговори за фаза 2, кои би вклучиле повлекување од цела Газа, реставрација и ургентна реконструкција. Градење институции од доверба, учество на меѓународни актери и транспарентност.
