Секој што последниве месеци плаќал сметки, купувал храна или полнел гориво знае: сè е поскапо од лани. Според Државниот завод за статистика, трошоците на животот во Македонија во септември 2025 година се повисоки за околу 4% отколку пред една година, а цените на мало за 4,1%. Дури и кога на месечна основа има мали падови – како оној од -0,2% во септември – трендот останува јасен: цените не се враќаат назад.
Тоа не е само македонски феномен. Слични бројки гледаме во цела Европа, во САД, па дури и во економии како Јапонија и Јужна Кореја. Она што порано беше „краткорочна турбуленција“ сега станува нова економска реалност. Прашањето што треба да си го поставиме не е „кога ќе паднат цените“, туку – дали воопшто ќе паднат.
Зошто цените растат – основната логика на инфлацијата
Инфлацијата не значи дека производите вредат повеќе – туку дека парите вредат помалку. Истата сума денес купува помалку отколку пред една година. Главните причини се четири:
Премногу пари во оптек: државите печатеа и позајмуваа пари далеку побрзо отколку што растеше производството.
Поскапо производство: енергијата, суровините и трудот поскапеа, па и финалните производи мора да поскапат.
Побарувачка поголема од понудата: повеќе луѓе сакаат да купат отколку што има на располагање.
Очекувања: ако сите очекуваат раст на цените, тие сами го предизвикуваат со тоа што трошат побрзо.
Глобално цунами: зошто инфлацијата е секаде
Она што ја прави сегашната инфлација посебна е што не е резултат на еден фактор, туку на серија глобални шокови што се преклопија.
Печатење пари: Пандемијата предизвика историски фискални пакети. Трилиони долари и евра беа „вбризгани“ во економијата без покритие во реално производство.
Прекинати синџири: Логистиката и производството беа парализирани, што создаде недостиг и поскапи суровини и производи.
Енергетска криза: Војната во Украина и санкциите ја подигнаа цената на гасот и нафтата – а тие влијаат врз сè: од храна до транспорт.
Геополитика: Глобализацијата забавува. Земјите го враќаат производството дома, што значи повисоки трошоци.
Демографија: Стареењето на населението и недостигот од работна сила ги креваат платите – и трошоците.
Зошто каматите не ја запираат инфлацијата?
Централните банки го креваат каматниот нож за да ја „изладат“ економијата. Но овој пат тоа не е доволно. Дел од инфлацијата не доаѓа од прекумерна потрошувачка, туку од структурни проблеми со понудата – како енергија, храна или геополитички ризици. Каматите не можат да создадат повеќе жито, ниту да ја намалат цената на транспортот преку Црното Море.
Затоа инфлацијата се залепи на 3–5% и не паѓа под тоа ниво. Наместо да исчезне, таа станува нова нормала.
Оваа инфлација е поразлична – и ќе трае
Порано, инфлацијата доаѓаше во бранови и траеше кратко. Сега имаме структурна инфлација – длабоко вкоренета во новите правила на игра. Причините се многу подлабоки:
- Распад на евтината глобализација
- Санкции и трговски војни
- Зелена транзиција што ја поскапува енергијата
- Демографски промени
- Децениски период на евтини кредити што ја „размази“ економијата
Светот влегува во ново поглавје: цените повеќе нема да се стабилизираат на старите 1–2% годишно. Наместо тоа, ќе живееме со трајно повисоки трошоци на животот.
Што значи сето ова за Македонија
Македонија ги чувствува сите глобални удари – но има и свои слабости:
- Огромна зависност од увоз на храна, енергија и суровини
- Ниско домашно производство
- Висок буџетски дефицит и задолжување
- Слаба контрола на профитни маржи и монополска структура на пазарот
Резултатот е очигледен: куповната моќ опаѓа, дури и ако платите номинално растат. Ако приходот расте 3%, а цените 4%, реалната вредност на платата паѓа. Тоа веќе го чувствуваат домаќинствата и малите бизниси.
Новата економска реалност
Инфлацијата повеќе не е „пожар што треба да се изгасне“ – таа е ново климатско условие во кое мораме да научиме да живееме. Светот преминува од ера на евтини пари, евтина енергија и евтин увоз во ера на ограничени ресурси, политички ризици и поскапи основи на животот.
Дали тоа е лоша вест? Зависи од гледната точка. За оние што очекуваат старите правила да се вратат – да, ќе биде болно. Но за оние што ќе го прифатат новиот пејзаж и ќе се приспособат, тоа е можност да изградат поодржливи економии, поумерени очекувања и подобра стратегија за преживување.
Едно е сигурно: инфлацијата нема да си замине – затоа мораме да научиме да живееме со неа.
При изработката на оваа анализа користени се официјални податоци од Државниот завод за статистика на Република Северна Македонија, извештаи на Европската централна банка и Меѓународниот монетарен фонд, анализи на Finance Think и публикации од релевантни меѓународни медиуми (Reuters, Bloomberg, The Economist, AP News).
