Меѓутоа, се чини дека тоа беше токму она што беше потребно бидејќи на едноставен и на моменти застрашувачки прецизен начин сецира некои фундаментални вистини за САД.
Филмот на почетокот не го привлече вниманието на пошироката публика, но со текот на времето доби култен статус и стана предмет на сериозна анализа.
Иднината им припаѓа на идиотите?
Неговата сатирична визија за иднината во која интелектуалните капацитети на човештвото се во опаѓање поради систематското глорификација на незнаењето и популизмот за многумина денес изгледа впечатливо пророчки. Веќе во првиот мандат на Доналд Трамп, многумина повлекоа паралели со филмот, а откако започна новиот бран на луди потези на Трамп, зборот „идиократија“ повторно станува сè поприсутен.
Филмот го следи Џо Бауерс (Лук Вилсон), просечен Американец во секој поглед кој учествува во воен експеримент за хибернација, но е заборавен и се буди во 2505 година. На негово чудење, тој открива дека и покрај неговите интелектуални недостатоци, тој станал најинтелигентната личност на планетата.
Затупувањето е резултат на многу едноставен, но вознемирувачки процес. Имено, паметните луѓе со векови избирале да немаат деца поради низа егзистенцијални стравови за неизвесна иднина, додека идиотите безмилосно се множеле и со текот на времето станале доминантна демографска позиција.
Резултатот е свет исполнет со антиинтелектуализам, бизарен политички систем и еколошка катастрофа предизвикана од корпоративна алчност. Звучи познато?
Сатирата почива на претеран, но препознатлив приказ на вистинските трендови во современото општество: од опседнатоста со ријалити телевизија до падот на критичкото размислување. Idiocracy поставува непријатни прашања за тоа како образованието, политиката и корпоративната култура влијаат на иднината на цивилизацијата.
Проблемот не е што работите се влошуваат
Иако првично не беше комерцијално успешен, филмот доби нова популарност по 2010-тите, кога многумина почнаа да се чувствуваат како светот се повеќе да наликува на дистопијата прикажана во Idiocracy. Фрази од филмот станаа симбол на критиката на модерниот консумеризам, додека политичкиот естаблишмент постојано беше споредуван со претседателот Камачо, хиперболизираниот популист од филмот.
Особено за време на претседателствувањето на Доналд Трамп, многу аналитичари и јавни личности го наведоа овој филм како предупредување кое стана реалност. Коментаторите го искористија филмот за да го критикуваат антиинтелектуализмот, дезинформациите и политичкиот популизам, нагласувајќи дека филмот не е само комедија, туку и сериозно предупредување.
Сепак, треба да се земе предвид дека филмот е снимен за време на мандатот на Џорџ Буш, човек кого демократите во тоа време постојано го распнуваа во медиумите и го прикажуваа како апсолутен неспособен и кловн. Гледајќи наназад, по Трамп и Бајден, Буш веќе не изгледа толку страшен.
Но, истото важи и за првиот мандат на Трамп во вториот, но треба да се постави старото прашање – дали е проблемот што работите се влошуваат или можеби треба повеќе да се плашиме дека работите не се менуваат, па филмот се уште изгледа свеж по речиси 20 години?
Пророштво?
Сè на сè, нема потреба да се брза во приказните за пророштвата или да се претерува, бидејќи сите проблеми на кои посочува филмот постоеле во времето кога се снимаше филмот. Неконтролиран консумеризам, забава за имбецилите, Џери Спрингер, реални шоуа, па дури и Џекас (кого филмот го исмева) се појавија шест години порано.
Едно успешно предвидување за кое не се зборува често е популарноста на Crocs, кои во тоа време беа само старт-ап, а на Џаџ му се допадна тоа што ќе добие куп чевли речиси бесплатно. Меѓутоа, кога костимографот рекол дека би било смешно ако чевлите навистина станат хит, Џаџ само се насмеа и рече: „Ова никогаш нема да стане популарно. Кој би ги носел овие? Изгледаат ужасно“.
Со други зборови, Мајк Џаџ забележал вистински трендови и ги преувеличувал. Сепак, тој успеа да ги открие трендовите сосема прецизно на многу сличен начин на она што го направи Педи Чајефски точно 30 години порано во брилијантниот и исто така сатиричен филм „Мрежа“, во чие застрашувачко мрачно предвидување живееме. Без разлика дали се работи за монологот на Питер Финч или на Нед Бити, речиси е неверојатно да се слуша описот на нашата реалност напишан во 1976 година.
Не е се така црно
Но, да се вратиме на филмот од 2006 година, сепак, работите не се толку мрачни.
Иако антиинтелектуализмот може да се препознае во многу аспекти на современото општество (особено откако ја преживеа пандемијата), има истовремено зголемување на научната писменост и технолошкиот напредок. Се разбира, тоа не значи дека глупавите луѓе знаат што да прават со информациите.
Да му дадеш на будала мал компјутер со кој може да пристапи до сите информации на светот во секунда е исто како да му дадеш телефон на кучето и да очекуваш да ти се јави. Знаете дека некој морон ќе го користи тој компјутер за да провери некој нов идиотски тренд на TikTok или да помине денови мастурбирајќи.
Она што се смени е тоа што на луѓето имаат платформи на кои можат да извршат низа непромислени дејствија и сето тоа е видливо, а со тоа се создава впечаток дека има повеќе глупави луѓе од кога било. Тоа е претпоставка, но светот можеби отсекогаш бил полн со идиоти, кои едноставно не ги пуштавме во нашите домови.
Понатаму, демографските трендови се многу посложени отколку што сугерира филмот, и се повеќе се чини дека светот не го заземаат идиоти, туку глупаци, технократи и „бро-лигарси“ кои користат стари корумпирани политичари како отскочна даска за да ги постигнат своите цели. Какви и да се.
Но, нема потреба да се биде буквалист или ситничар до овој степен, силата на Idiocracy лежи во нејзината способност да ги истакне алармантните трендови и да ја поттикне публиката да размислува. И Џаџ успеа во тоа.
Предупредување
Една од најважните пораки на филмот е дека образованието и медиумите играат клучна улога во обликувањето на иднината на општеството. Доколку продолжи трендот на банализирање на знаењето и површните информации, последиците би можеле да бидат слични на оние прикажани во филмот. Од друга страна, доколку се промовира образованието и критичкото размислување, можно е да се избегне сценарио во кое преовладува незнаењето.
Медиумите се исто така еден од клучните фактори. Филмот отсликува свет во кој медиумите се целосно фокусирани на забава и сензационализам, што не е далеку од реалноста во која клик-бејт насловите и лажните вести доминираат во просторот за вести. Како резултат на тоа, јавноста станува поранлива на манипулации и пропаганда.
Можеби е малку наивно, површно и претерано идеалистичко, но „Idiocracy“ не е само сатирична комедија обложена со обид за сериозна критика на правецот во кој може да се развива општеството ако не обрнеме внимание на важноста на образованието, политичката култура и улогата на медиумите.
И сите овие се многу важни теми со кои филмот се справи многу подобро од многу филмови кои се обиделе да го сторат истото. На крајот на краиштата, неговата релевантност продолжува и денес, речиси две децении по неговата премиера, што го прави еден од најважните дистописки филмови на модерната ера.
Приказната за систематското обезвреднување на знаењето и подемот на популизмот и денес одекнува како и пред 20 години. Можеби и посилно од порано.
Затоа, ова не е пророштво туку забавно и главно песимистичко предупредување, но на крајот зачинето со малку оптимизам. Идеалистички повик за акција од кој може или не може да извлечеме нешто. Како и сè друго, и ова зависи од нас.
Извор: Index.hr
