Во време кога финансирањето за науката од страна на федералните власти е под сериозен притисок, еден приватен дарежлив чин ѝ дава нова надеж на американската теоретска физика. Фондацијата Лајнвебер, со седиште во Мичиген, објави дека ќе додели вкупно 90 милиони долари на пет врвни институции – MIT, Универзитетот Беркли, Универзитетот во Чикаго, Институтот за напредни студии и Универзитетот во Мичиген – за унапредување на истражувања поттикнати од љубопитност и поддршка на млади научници во рана фаза од нивната кариера.
Визија родена од фасцинација
Дарителот, Лари Лајнвебер, скромен технолошки претприемач кој потекнува од руралниот северен Мичиген, цел живот бил опседнат со физиката. Се сеќава дека како тинејџер бил длабоко потресен од смртта на Алберт Ајнштајн – момент што му ја кристализирал љубовта кон основната наука.
Во 2017 година, неговата фондација првпат ја поддржа теоретската физика на Универзитетот во Мичиген. Сега, со овој грандиозен потег, ја проширува својата визија на национално ниво, создавајќи мрежа на истражувачки центри кои ќе соработуваат, ќе разменуваат идеи и ќе ја туркаат границата на разбирањето на универзумот.
„Сакавме да создадеме мрежа од најмалку пет центри што ќе функционираат како жив организам, а не како изолирани острови на знаење“, вели Лајнвебер. И додава – ова е само почеток.
Зошто токму теорија – и зошто токму сега?
Теоретската физика секогаш била необична, предизвикувачка и – искрено – магична. Тоа е полето каде што честичките тунелираат низ бариери, времето и просторот се криват, а физичарите замислуваат мултиверзуми, квантна пена и темна материја. Тоа е светот каде Ајнштајн го преосмислил времето, а Шредингер замислил мачка што е жива и мртва истовремено.
Иако резултатите од овие истражувања можеби нема веднаш да имаат практична примена, историјата нè учи дека денешните апстрактни идеи често се трансформираат во утрешни технолошки револуции – од полупроводници до GPS.
Слободата да се истражува – без притисок
Целта на оваа иницијатива не е само да се финансира истражување, туку да се ослободат научниците. Секој центар ќе добие средства што ќе му овозможат флексибилност – да регрутира таленти, да организира конференции, да води долгорочни проекти и, најважно, да ги поттикне младите истражувачи да ризикуваат.
Лајнвебер симпатично ги нарекува поддржаните постдокторанти „кокошки на слободен опсег“ – ослободени од стеги на грантови, очекувања и ограничувања, слободни да истражуваат каде што ќе ги одведе нивната љубопитност.
Филантропија во служба на науката
Алијансата за научна филантропија одиграла важна улога во обликувањето на оваа иницијатива. Основана како одговор на стагнацијата на државното финансирање, таа помага да се насочат ресурсите таму каде што можат да направат најголема разлика. „Нашата мисија е да ја унапредиме науката преку визионерска филантропија“, вели Франсе Кордова, претседателка на Алијансата и поранешна директорка на Националната научна фондација.
Таа нагласува дека токму теоретската физика страда најмногу од недостаток на поддршка. „Порано велевме дека науката е недоволно финансирана. Сега навистина го мислиме тоа.“
Облог за иднината
Овој подарок не е само финансиска инјекција – тој е изјава на верба. Верба во младите умови. Во слободното истражување. Во науката како човечка потрага за разбирање. И додека владините буџети се стивнуваат, ваквите гестови ја одржуваат живата искрата на откритието.
„Ако дозволиме САД да ја изгубат водечката позиција во науката“, предупредува Кордова, „тоа би била навистина застрашувачка перспектива.“
Но со овој чекор, се чини дека некој – некој со визија, љубопитност и средства – одлучил дека науката заслужува подобро. И дека иднината започнува сега.
Извор: BBC
