Halloween, или „All Hallows’ Eve“, се слави на 31 октомври и претставува еден од најстарите и најпознати празници на западниот свет. Неговите корени водат назад до келтскиот празник Samhain, кој го означувал крајот на жетвата и почетокот на зимата. Во тој период се верувало дека границата меѓу светот на живите и мртвите се разредува, дозволувајќи на духовите да се вратат на земјата. За да се заштитат, луѓето палеле големи огнови и носеле маски што требало да ги збунат злите духови.
Со ширењето на христијанството, Samhain се споил со црковните празници „All Saints’ Day“ (1 ноември) и „All Souls’ Day“ (2 ноември). Во тоа време се појавува и обичајот на „souling“, кога сиромашните луѓе оделе од куќа на куќа барајќи храна во замена за молитви за душите на мртвите. Оваа практика подоцна ќе стане основа на модерниот „trick-or-treat“, популаризиран во Америка неколку векови подоцна.
Американската традиција: од колониите до модерната забава
Во Северна Америка, Halloween започнал како мешавина на европски и домородни обичаи. Во 19 век, со имиграцијата од Ирска и Шкотска, традициите на Samhain биле пренесени преку Атлантикот. Палеле огнови, раскажувале страшни приказни и изведувале маскенбали.
Кон крајот на 19 и почетокот на 20 век, празникот се трансформирал во семејна забава. Децата почнале да носат костими и да одат од куќа на куќа изговарајќи „trick or treat“ — обичај кој станал препознатлив симбол на американската култура. Денес, Halloween е една од најкомерцијалните прослави во САД, со илјадници забави, паради, тематски филмови и милиони долари потрошени на костими и декорации. Сепак, зад таа весела фасада се крие вековна приказна за верување во светот на духовите, смртта и обновувањето на животот.
Европските корени и разновидните традиции
Иако модерниот Halloween најчесто се поврзува со Америка, европските земји сè уште ја негуваат својата оригинална, често потивка верзија на празникот. Во многу од нив, прославата ја задржала духовната, симболична и семејна димензија.
Во Ирска, земјата каде што сè започнало, луѓето и денес палат огнови во чест на Samhain. Децата одат од куќа на куќа барајќи слатки, но и учествуваат во народни игри и раскажување на стари митови.
Во Германија, каде празникот е релативно нов (се слави од 1991 година), постои уникатен обичај — криење на ножеви за да не се повредат духовите кои, според верувањето, ги посетуваат живите во периодот од 30 октомври до 8 ноември.
Во Шпанија, Halloween е тридневна прослава која започнува на 31 октомври со „Денот на вештерките“, продолжува со „Денот на сите светци“ и завршува со „Денот на мртвите“. Се подготвуваат Huesos de Santo – традиционални слатки направени од марципан и жолчки, што симболично ги претставуваат коските на светците. Во регионот Галиција, 31 октомври е „Ноќ на тиквите“, каде се палат огнови, се пијат магиски пијалоци и се рецитираат заклинанија.
Во Италија, пак, постои стар обичај на приготвување специјални колачи „Fave dei Morti“ – „гравчиња на мртвите“. Луѓето оставаат храна за душите на своите блиски и веруваат дека тие навраќаат во домовите таа ноќ.
Во Шкотска, младите традиционално лупат јаболка во еден долг дел и ја фрлаат кората зад грб – верувајќи дека ќе ја формира првата буква од името на идниот брачен партнер.
Во Англија, постојат слични романтични и мистични традиции: младите гледаат во огледало за да го видат лицето на идниот сопруг, или – во посуровата верзија – слика на смртта, што симболично ги предупредува на судбината.
Современата прослава и културното значење
Денес, Halloween е празник на културна креативност. Во Америка тој стана дел од поп-културата, во Европа дел од туристичките атракции и семејните ритуали. Во градови како Барселона, Виена и Прага се организираат тематски тури низ „уклетите“ улици, фестивали на тикви и костимирани паради.
Во последните години, младите сè повеќе го гледаат Halloween како простор за релаксација, креативност и бегство од секојдневието. Наместо само да биде празник на стравот, тој станува симбол на слобода на изразување — момент кога луѓето можат да ја сменат својата улога, да се претворат во нешто друго и да се ослободат од социјалните притисоци. Универзитетите, баровите и културните центри низ Европа организираат тематски забави и маскенбали што поттикнуваат заедништво и хумор, а не страв. За многумина, токму оваа леснотија и игривост претставуваат форма на емоционално растоварување во брзиот и стресен современ свет.
Но во сржта на сите овие форми останува истата идеја што ја поврзува Европа и Америка: потребата на човекот да го разбере непознатото, да се соочи со стравот од смртта преку симболика, хумор и маска. Halloween, и покрај неговата комерцијална природа, е спомен на древната човечка потреба да се најде светлина во темнината — да се слави животот дури и кога тој се преплетува со сенките на минатото.
